+1 °С
Кар
Гәзиткә язылуVKOKTelegram
Барлык яңалыклар
9 май - Җиңү көне
12 Май 2022, 09:38

“Караңгы төндә бер капчык акча илттек...”

Ул Башкортстан хезмәтчәннәре самолет төзергә җыйган 80 миллион сумның бер өлеше иде.1941 елның май аенда үзебезнең “Яңа көч” колхозы үзәге Искавылның башлангыч мәктәбендә дүртенче сыйныфны тәмамладым. 22 июнь таңында немец фашистлары илебезгә каршы сугыш башлады. Колхозыбызның ир-егетләрен фронтка озаттылар, бөтен эш хатын-кыз, карт-коры, бала-чага җилкәсенә төште.

“Караңгы төндә бер капчык акча илттек...”
“Караңгы төндә бер капчык акча илттек...”

Җәй айларында мин колхозда бригаданың елкы малын көттем. Беренче сентябрьдә Никифар урта мәктәбендә бишенче сыйныфта укый башладым. Кышкы салкыннар башланганчы һәм язгы ташкын сулары агып беткәч, 12 чакрымдагы Никифар урта мәктәбенә көн дә җәяү барып кайтып, 24 чакрым юл үтеп йөрдем. Кышын Зәйнулла бабайларда яшәдем, атнага бер генә кайта идем.

1942 елның җәендә дә колхозда эшләдем. Икенче бригадага хисапчы итеп тәгаенләде­ләр. Бригадир Даминдар бабай укый-яза белми иде. Кем күпме мәйданда иген урган һәм башка мәгълүматларны көн дә идарәгә биреп барам. Печән хәзерләгән мәлдә күбә тарттырдым.
Көзен Никифар урта мәктә­бенә 6нчы сыйныфка укырга бар­дым, ә җәен янә колхозда эшләдем.
Көз, 1 сентябрь. Никифарга ба­рып, чит кешеләрдә фатирда торып укырга мөмкинлегем булмагач, күрше район совхозындагы урыс мәктәбенә укырга бардым. Совхоз безгә Дим аша гына, 4-5 чакрым аралыкта. Ан­да көн дә елганы кичеп чыгарга кирәк.

Совхоз мәктәбенә мине, татарча алтынчы класс тәмамла­ган укучыны — өченче класска, башкортча дүрт класс тәмамла­ган күрше Алдар авылы малайларын — икенче класска алдылар. Беренче сентябрь иртәсен­дә караңгылы-яктылы вакытта Алдар авылыннан килгән бер төркем башкорт малайлары белән Димне кичеп чыктык. Кичү тирәнлеге муенга җитә. Чак кына читкәрәк чыксаң — чумасың.

Ят мәктәп. Беренче дәрес, ул да ят урыс телендә. Малайлар урысча белми. Бер класста, бер укытучыда укыячакбыз. Без мәктәпкә иртә таңнан диярлек барып утырдык. Урыс балалары безне күргәч, класска керергә батырчылык итмичә куркып торды.
Мин — алтынчы классны тә­мамлаган бердәнбер укучы, иң арткы партада утырам.
Икенче класс рәтләренең бер­сендә иң алдагы партада Хә­мит белән Әбдрәшит утыра. Класста тирән һәм авыр тынлык. Урыс балаларының буе безнең билдән генә. Ә без, беребездән беребез карарак авыл малайлары, кыяфәтебез белән укучыга түгел, көне-төне кояшта янып басуда эшләгән крестьянга охшап торабыз. Чынлап та бу шулай иде. Җәй буе колхоз басуында фронттагы әтилә­ре­безне алмаштырып эшләп йөр­дек.

Укытучы дәрескә килеп кер­гәч, аягүрә басып торучы озын, ят, кара малайларны күреп, бераз каушабрак, тукталып калды. Һушын җыйгач, өстәле янына килеп журналына нидер язды да алгы рәттә утыручы Хәмит белән Әбдрәшит каршына килеп басты. Бераз уйланып торганнан соң, укытучы Хәмиткә сорау бирде:
— Скажите, сколько будет дважды два?
Хәмит, кызарынып, бүртенеп, кыюсыз гына аягүрә басты да, тәүге дәрестә укытучы минем исемемне сорыйдыр, дип уйлап, “Дважды два Хәмит”, дип җавап биреп тә куйды. Укытучы, йөзен­дә елмаю нурлары балкытып, Хә­миткә тагын бер сорау бирде:
— А дважды три?

Хәмит, күршесенең исемен сорыйдыр бу юлы, дип уйлап, үзе белән бер партада утырган Әбдрәшиткә карап алды да: “Дважды три — Әбдрәшит”, — дип җавап бирде.
Шуның белән безнең уку бө­тенләй тәмамланды. Барыбызны да мәктәптән куып кайтарып җибәрделәр. Бу хәл колхоз өчен куанычлы булды, чөнки эшче көчләр җитми иде. 1943 елның беренче сентябрендә туган авылыбызга кире әйләнеп кайттым. Өйгә керергә дә өлгермәдем, ми­нем артымнан ук колхоз рәи­се, бригадир һәм таза гәүдәле, һәрчак бәләкәй калибрлы винтовка — мелкашка тотып йөргән, райкомнан безнең колхозга тәгаенләнеп куелган уполномоченный килеп тә керделәр. Алар мине җәй буе эшләгән эшемә тәгаенләде һәм үзләре белән басуга алып китте.

1944 елның кышы. Гыйнвар, февраль айлары булгандыр. Безнең “Яңа көч” колхозы сос­тавында Искавыл (идарә бу авылда) һәм безнең 16-17 йорттан торган Яңавыл. Колхозда радио, электр юк. Төннәрен авыл караңгылыкка чума.
Мин, 13 яшьлек малай, үзе­безнең Яңавылдан икенче бригадада өлкән ат караучы булып эшлим. Эшем бик җаваплы, эш атларын карыйм. Барлык корал, арба, чана минем карамакта. Эшемне таң атканчы башлыйм, төн уртасы якынлашкач кына тә­мамлыйм, чөнки олауда йөр­гән атлар соң кайта. Олаудан кайткан атларның тире каткач, елгага бәкегә алып барып эчердем дә, ашарларына утлыкка печән салып, өебезгә кайттым.

Тамак ялгарга да өлгермә­дем, Искавылда колхозның идарә атларын караучы Госман бабай, рәиснең биеп торган айгырын җигеп, безнең капка тө­бенә килеп туктады:
“Сине һәм Сәхипкамал апаң­ны хәзер үк идарәгә алып ки­лергә куштылар”, — дип, безне утыртып алып китте. Айсыз ка­раңгы төн, күктә йолдызлар гы­на җемелди. Авылда тирән тынлык. Эштән арып кайткан хатын-кыз, карт-коры, бала-чага күптән йокыга талган.

Идарәдә колхоз рәисе Янгир Сарбаев бабай гына бар. Ида­рәгә без кергәч тә ишеген бик­лә­де.
Безнең янга килде дә, иелеп, сүз башлады: “Сезгә бик серле, зур җаваплылык таләп иткән эшне башкарырга кирәк. Беркайда, беркемгә туктамаска, җавап бирмәскә, айгырны чаптырып үтеп китәргә”, — дип әйтте дә өстәле артында торган тулы олы киндер капчыкны ачып күрсәтте.

Менә бу капчыкта — фронтка самолет төзетү өчен җыелган акча. Шуны Раевкага — райкомга хәзер үк илтеп тапшырырга кирәк. Хәзер үк юлга чыгарга. Кеше йөрүе бераз басылсын дип көттем”, — дип, бер капчык акчаны күтәреп алып чыгып, чана төбенә салды, өстен печән белән калын итеп япты. Атны бәйләп куйган дилбегәне чишеп: “Хәерле юл!” — дип, озатып калды.
Мин дилбегә тотып утырдым. Айгыр очкан кош кебек җилде­реп кузгалып китте. Чана артын­нан кар бураны өерелеп кенә калды.
Безнең барасы юл Яңавыл аша үтә. Ара район үзәгенә 25 чакрым дип санала иде, хәзер аның озынлыгы 32 чакрым икәнлеге билгеле.
Үзебезгә кереп, әтиемнең толыбын алып чыктым. Толыпны Сәхипкамал апага кидердем. Төн салкын, кимендә 25 градус бар. Чана астында кар “чыжлап” кына кала.
Олы картинәем Гөлҗамал, әнием Миңнехәят, догалар укып, исән-сау кайтуыбызны теләп, борчылып калдылар.
Айгыр очкан кош кебек җил­дерә. Авылыбызны чыккач, бер ярым-ике чакрым чамасы юл ачык басу аша үтә. Аннан соң Ташлыкул тавы итәге буйлап куе урман арасыннан тар гына юлдан үтәбез. Без сөйләш­ми­без, ниндидер аңлашылмаган хәлдә барабыз.
О

зын гына араны үткәч, ачык акланга чыктык, 2-3 чакрым чамасы юл үткәч, Бакыртау авылы аша үттек. Караңгыга чумган авылда тирән тынлык.
Бакыртауны чыккач, аз гына басу аша үттек тә куе урман аша үткән тар юлдан Түбән Әв­рез авылына таба түбәнгә җил­дердек. Авылга керер алдыннан ачык аклан аша үттек. Әврез — зур авыл, аны да исән-сау гы­на үтеп киттек. Раевкага ил-тәсе юл ачык басулар аша үтә.
Бик озак баргач, Кармыш авылы очыннан аркылы үтеп, Раевкага юл тоттык. 5-6 чакрым юл үтеп, Раевкага барып җиттек. Райком янында туктадык. Ай­гыр­ның дилбегәсен райком бинасы колоннасына бәйләдем. Сәхипкамал апа райком ишеген шакыды.
Билендәге каешына пистолет кобурасы таккан өлкән яшьләр-дәге ир безнең янга чыкты. Кайдан килгәнебезне сорады. Сә­хипкамал апа, печәнне ачып, капчыктагы акчаны күрсәтте.
Райкомнан чыккан кеше безгә аптырап карап торды. Ми­ңа — 13 яшь, Сәхипкамал апа — кыз кеше. “Сезне кем шулка­дәр акча белән караңгы төндә ерак юлга чыгарып җибәрде?” — дип һушы китте.

Колхоз фатирында — Иван бабайларда кундык, иртүк кайтыр якка кузгалдык.
“18 март, 1944 ел. Башкортстан хезмәтчәннәре БАССРның 25 еллыгы исемендәге эскадрилья төзергә 80 миллион сум акча җыелу турында иптәш
И. В. Сталинга ВКП(б)ның Башкортстан өлкә комитеты исемен­нән телеграмма җибәрә”. Бу суммага без кышкы салкын төн­дә райкомга тапшырган акча да кергән. Бу зур эшкә бәләкәй генә булса да үз өлешебезне керттек дип шатланам.

Тимербулат Мәсәлимов.
Әлшәй районы.

Автор:Резида Валитова
Читайте нас: