Әле өмет бар...

— Анда булганда ничек тә сынмаска дигән уйдан чыкмадым. Әйтик, бер айдан ирем белән күрешү билгеләнгән икән, мин шул очрашуны көтеп яшә­дем. Кайчан иреккә чыгармын, дип кенә уйласаң, чын-чынлап тиле кешегә әйләнергә мөмкин. Арытаба шикаять язасың, аның хәл ителү-ителмәвен түземсезләнеп көтәсең, ә аннары шартлы рәвештә вакытыннан алда иреккә чыгу өчен гариза язу вакыты җитә... Шушы максатлар гына яшәргә көч биреп торды. Иң мөһиме — ирем ахырга кадәр минем белән булды, — дип уртаклашты ул.

Ә бит моңа кадәр шундый авыр хәл белән күзгә-күз очрашмагач, кеше чыннан да югалып кала. Күбесенең гаиләләре таркала, иректә калган туганнарының фатирын, мөлкәтен тартып алуы, ана хокукыннан мәхрүм итүләр болай да йомшак күңелле хатын-кызны сындыра, ул иреккә чыккач, матур тормышта яшәүгә өметен югалта. Менә монысы инде барыннан да куркынычрак.

Төрмәгә эләккән кеше турында җәмгыятьтә күпчелек бер генә караш яши: төрмәдә булгансың икән, сиңа матур киләчәккә юл юк. Чыгу бәхетенә ирешсә дә, ул анда яңадан эләгәчәк, яисә тагын да шул бозык юлда йөрия­чәк дип уйлаучылар да байтак. Иреккә чыгучылардан якыннары баш тарта, эш тәкъдим итүчеләр: “Без сезгә шалтыратырбыз”, — дип җавап кайтару белән чикләнә. Бу очракта хатын-кыз­га аеруча авырга төшә. Аңа бит балаларын тәрбиялисе, ә яшь кызларга кияүгә чыгасы бар. Әле ярый, Иринаныкы кебек, аңлаган ирең булса, ә колач җәеп көтеп тормаганнарга нишләргә?

Республикада агымдагы елның беренче яртысыннан Башкортстан Хатын-кызлар берлеге гамәлгә ашырган “Перезагрузка — путь домой” дип атал­ган проект эшләп килә. Ул Русия Президентының 2015 елның 1 апрелендәге 79-рп санлы карарына ярашлы һәм “Гражданское достоинство” хәрәкәте үткәргән конкурс нигезендә дәүләттән бүленгән грант акчасы исәбенә тормышка ашырыла.

— 12 ел дәвамында йөрәгем кушуы буенча Ишембайдагы кыз балалар өчен ябык типтагы махсус училищега барып йөргәч, аларга ничек тә булса ярдәм күрсәтү теләге белән яндык. Шул рәвешле, “Перезагрузка — путь домой” дигән проект туды. Аның төп максаты — төрмәдән чыгачак үсмер кызларга һәм хатын-кызларга хокукый һәм психологик ярдәм күрсәтү, – ди Башкортстан хатын-кызлар берлеге рәисе Рәшидә Солтанова.

Оешма алдында торган җәм­гыять­тә хатын-кыз статусын үстерү, аның хокукларын яклау максаты бу юлы да үзен аклады, дип әйтергә кирәк. Проект чикләрендә тәү чиратта төр­мәдә утыручы хатын-кызлар өчен психологик семинар һәм тренинглар программасы эшләнде. Ярты ел дәва-мында 1нче санлы Уфа тикшерү изо­ляторында, Стәрлетамактагы 6нчы санлы махсус колониядә, Ишембайдагы кыз балалар өчен ябык типтагы махсус училищеда күп тапкыр практик укулар үткәрелде. Биредә Хатын-кызлар берлеге хезмәткәрләре белән бергәләп, күңелгә ачкыч таба белүче психолог, “Башкортстан республика­сының бизнес-тренерлар ассоциа­ция”се вәкиле Габдулла Хәмитов төрле тренинглар алып барды. Юристлар Башкортстан Хатын-кызлар берлеге рәисе урынбасары Надежда Крылова, Башкортстан республикасы Югары судының отставкадагы почетлы судьясы Нурия Минһаҗева хокукый сорауларга җавап бирсәләр, проектның координаторы Әнисә Еникеева тренинг барышында килеп туган мәсьәләләрне чишәргә ярдәм итте. Хатын-кызлар шартлы рәвештә вакытыннан алда иреккә чыгу, ата-ана хокукын кайтару, торак мәсьә­лә­ләре белән аеруча күп кызыксынды. Рәшидә Искәндәр кызы сүзләренә караганда, алар баштагы мәлне килгән укытучылар алдында үзләрен ничек тотарга белмичә аптырап калса, аларга шикләнеп караса, тиз арада үзлә­ренең уй-фикерләрен әйтеп, ачыктан-ачык сөйләшү оештыру мөмкин булган. Укудан соң анкета сорауларына җаваплар алгач, бу очрашуның ничек мөһим булуы ачыкланды. Алар­ның барысы да диярлек иреккә чыккач, тормышка җайлашу өчен кирәкле белем алу, эш эзләү, со­циаль элем­тәләрне үстерү мөһим­легенә, үз хаталарын аңлап, тормыш өстенлеге нәр­сәдә икәнлегенә тө­шенгән.

— Алдагы укуларны хатын-кызлар түземсезләнеп көтеп алды. Нәтиҗәләр озак көттермәде, безнең консуль­тацияләр ярдәмендә 6 хатын-кыз шартлы рәвештә вакытыннан алда иреккә чыгуга иреште. Өмет-ышаныч белән балкыган йөзләрен күргәч, тырышлык бушка китмәвенә инандык, — ди Рәшидә Искәндәр кызы.

Һәркайсының язмышын кайгыртып йөрүче җитәкче Ишембайдагы ябык типтагы кыз балалар өчен махсус училищеда тәрбияләнүчеләр турында аеруча ялкынланып сөйләде. Биредә аны түземсезләнеп көтеп алалар, үзләренең яңалыклары белән уртаклашырга ашыгалар. Аннан чыккач, хәл-әхвәл сорашып, кияүгә чыгып, тормыш корулары турында бәян итеп хатлар язалар. Шулай булмыйча, ул бит аларны 12 ел дәвамында үз канаты астына алып, хәлләрен белергә ашкынып тора. Барган саен тәмле кәнфит­ләр, бизәнгеч әйберләре биреп, алар­ның күңелен күрә. Бу проект кысаларында биредә, әйтик, педагогия фән­нәре кандидаты, Башкортстан Президенты каршындагы дәүләт хезмәте һәм идарә академиясе доценты Нина Филиппова, “Домовенок” балалар кафесы челтәре директоры, эшкуар Римма Еникеева, Башкорт­станның халык артисткасы, җырчы Рәйлә Азнакаева, “Башкортстан пионерлары” иҗтимагый оешмасы рәисе Ирина Антоновалар белән очрашулар кызларны битараф калдырмаган.

— Безнең училище — Идел буе федераль округында юлдан язган үсмер кызлар өчен социаль, медицина, психологик ярдәм күрсәтүче бердәнбер реабилитация үзәге. Бире­дә алар күптөрле тәрбия дәресәре ала. Хатын-кызлар берлеге ярдәмен­дә республикадагы төрле белгечләр белән аралашу аларда, әлбәттә, зур кызыксыну уятты, — дип билгеләде училищеның тәрбия эшләре буенча директор урынбасары Регина Әли­бае­ва. — Очрашулар барышында алар уңышларга ирешкән төрле һөнәр ияләре белән танышты. Алар өчен лекция һәм консуль­тация­ләр, уеннар, тре­нинглар үткәрелде. Шунысы куанычлы, биредә алган тәрбиядән уку­чылар тормышны дәвам итәр өчен ки­рәкле багажны алып китә, укырга ке­­рәләр, кияүгә чыгалар. Го­мумән, аларның 90 проценты башкача бозык юлга басмый.

Проект моның белән генә чик­лән­ми. Әйтик, февральдә “Тоткын хатын-кызлар һәм үсмер кызларны ирек­тә яшәү шартларына әзерләү” дип аталган “түгәрәк өстәл” үткән. Җитди статьялар буенча хөкем ител­гәннәр өчен аерым колония юклыгы зур проблема тудыра икән. Республикадан читкә җибәргәч, туганнары алар яннарына барып йөри алмый. “Түгә­рәк өстәл” барышында төрмәдән чыккан хатын-кызның күп очракта кемгә ярдәм сорап барырга белмәве ачыкланган. Киләчәктә бу эшне районнардагы хатын-кызлар советлары үз өстенә алачак.

Шул уңайдан күптән түгел “Хатын-кызлар һәм балалар: хокук бозу, җәза, өйгә юл” дип исемләнгән республика семинары үткәрелгән. Биредә барлык районнарның хатын-кызлар советлары алдына ярдәм кулы сузу бурычы куелган.

Дөрес, халык та, дүрт аяклы ат та абына, дигән әйтем бар. Кеше үз көченә ышанырга тиеш. Шуңа да бер ялгышкан кешене, гомер буе там­галы итәргә, тагын да ныграк сазлыкка батырырга кирәкмәвен, күмәк көч белән аларны җәмгыятькә алып чыгу зарурлыгына ихлас күңелдән ышанып эш итә Башкортстан Хатын-кызлар берлеге.