“Ес, Ес, ОБХСС”

Мәгълүм булуынча, бүген яшь­ләрне бизнес белән шөгыльлә­нергә чакыралар. Алай гына түгел, үз эшен ачарга теләүчеләрне эшкуарлар мәктәпләрендә укыталар. “Бизнес-инкубаторлар” да нәтиҗәле эшли. Эшкуарлыкның дәүләт килә­чәге өчен мөһим булуы барлык дәрәҗәдәге җитәкчелек тарафыннан мактап телгә алына. Ә Советлар Союзында киресенчә булган. Арзанга әйбер алып, аны арттырып сатарга теләү­челәр “спекулянт” дип аталганнар. Әйтик, ун тун сатучыны сигез елга төрмәгә утыртып куйганнар. Ягъни эшкуарлык белән шөгыльләнү ил тотрыклылыгын какшатучы җинаять эшенә тиң кәсеп булган. Әлбәттә, һәркемнең мондый фикерне хуплавына шул чорда җәмгыятьтә халык миенә сеңдерелгән идеология дә сәбәпче.

1929-37 елларда индустриаль­ләштерү уңышлы тормышка ашырыла. Рәсми мәгъ­лүматлар буенча, билге­ләнгән күрсәткечләргә тулысынча ирешелмәсә дә, беренче һәм икенче бишьеллык планнары вакытыннан алда үтәлә. Акча туплауда эчке чыганаклар киң кулланылган. Шәхси эшчәнлеккә гаять зур салымнар кертелгән, шуңа да беренче бишьеллыкта ук ул тулысынча бөлген­леккә төшкән.

1936 елның 5 декабрендә, беренче ике бишьеллык планнары уңышлы үтәлгәннән соң, СССРның яңа Конституциясе кабул ителә. Ул социалистик җәмгыять төзү бурыч­ларын билгели. Конституциядә СССРда җитештерү чараларының җәмгыять (дәүләт һәм колхоз-кооператив) милкенә әверелүе, бер кешенең икенчесен изүе, түләүсез хезмәттән файдалану нигезләре юкка чыгуы ассызыклана. 16 мартта оештырылган ОБХСС җиң сызганып эшкә тотына. Моңа кадәр илдә социалистик милекне урлау һәм спекуляция белән көрәшү Хәрби революцион комитетка (ВЧК) йөкләтелгән була. Яңа бүлеккә НКВДның җинаять­челәрне эзләү һәм икътисади бүле­генең иң тәҗрибәле хезмәт­кәрләре генә җәлеп ителә. Бөек Ватан сугышы чорында ОБХСС хезмәт­кәрләре сугышта катнашудан тыш, фронтны һәм оборона сәнә­гатен кирәкле чимал белән тәэмин итүне контрольдә тоткан. Сугыштан соң ОБХССка җимерелгән шә­һәр­ләрне һәм халык хуҗа­лыгын төзек­лән­дерүгә тәгаен­ләнгән әйбер­ләрне урлауга чик кую бурычы йөкләтелгән. 1947 елда ОБХСС Социалистик милекне урлау һәм спекуляция белән көрәшү ида­рә­сенә (УБХСС), 1979 елдан Социалистик милекне урлау һәм спекуляция белән көрәшү баш идарәсенә үзгәрте­лә. 1992 елның февра­лендә Эчке эшләр министр­лыгының Икътисади җинаятьләр буенча баш идарәсе (ГУЭП) дип үзгәр­телә. 2005 елда Икътисади хәвеф­сезлек департаменты дип йөртелә башлый.

Әйтергә кирәк, икътисади хәвеф­сезлек белгечләренең максатлары заманга бәйле үзгәрешләр кичерә. Югарыда әйтеп үтүебезчә, бүген эшкуарлык үсешенә дәүләт дәрәҗә­сендә игътибар бүленә. Шул ук вакытта, закон бозып керем алырга омтылучы “кара эшкуарлар” барлыгын да онытырга ярамый. Аларның мәкерле ниятләре икътисади хәвеф­сезлек белгечләре игътибарыннан читтә калмый. Мәгълүм булуынча, икътисади санк­цияләр нәтиҗәсендә Русиядә кайбер банклар авырлыклар кичерә. Кредит ставкалары да арта. Мондый чорда ялган банклар ачыла. Алар сакланасы акчаларының проценты югары, кредит процент­ларының түбән булуы белән халыкны җәлеп итә. Бушлай сырның бары тик капканда гына булганын һәркем ях­шы белсә дә, халык бер көнлек банкларга акчаларын үз теләге белән илтә. Былтыр Икъ­­тисади хәвефсез­лек департаменты Русиядә коммерция банкларында сакланучы 30 миллиард сум акчаның урлануын ачыклаган. Әлеге вакытта җинаять­челәрне җәзага тарттырудан тыш, акчаларны юллап, хуҗала­рына кайтарып бирү эше алып барыла. Былтыр законсыз эшләүче бер банк 3,6 миллиард сум керем алган. Бу эш­нең нечкәлекләре дә ачыклана.

Икътисади җинаятьләр аерым ке­шеләргә, предприятиеләргә генә түгел, дәүләт тотрыклылыгына да куркыныч бе­лән яный. Шуңа күрә хыялла­рыбыз­ның гамәлгә ашуына, тормышыбызның имин булуына икътисади хәвефсезлек белгечләренә дә рәхмәтле булырга тиешбез.