“Хәзер дә бик теләп ташлар идем...”

Хиросиманы бомбага тотуда катнашкан 11 очучының берсе – Теодор Ван Кирк бакыйлыкка күчте. Вафатына берничә ел кала ул Бөек Бри­таниядә чыгучы “Гардиан” гәзитенә интервью бир­гән. Шуның өзекләрен тәкъ­дим итәбез.

— Теодор әфәнде, ни өчен атом бомбасын нәкъ менә сез ташладыгыз?

— Сугыш елларында миңа күп очарга туры килде. Гитлер гаскәрлә­рен бомбага тоттым. Күп очышларны ике якын дустым белән бергә башкардым. Безне әнә шул чакта бәяләде-ләр, күреп алдылар шикелле. Аннары, Хиросима вакыйгасына ярты ел калгач, безне махсус күне­гүләр узарга җи­бәрделәр. Режим бик яшерен иде. Әмма “атом” ди­гәннәрен ишеткән булмады. “Сез башкарасы эш сугышны йә туктатачак, йә шактый кыскартачак” дип ке­нә сөйлә­деләр.

Базада йөзләгән физик бар иде, шуларның берсе: “Самолет бортындагы әйбер зур бер шәһәрне юк итәчәк!” — дип әйтеп куйды. Сүзнең атом бомбасы турында баруын шуннан соң гына чамаладык.
5 августта соңгы җыелыш булды. Әйбәтләп йокларга куштылар. Әмма шулкадәр җаваплы эш алдын­нан ничек йоклыйсың ди! Төнне покер уйнап үткәр­дек.

— Бомбаны ташлаган минутлар истәме?

— 6 август иртәсендә без Тиниан утравыннан очып киттек. Бомбаны япония вакыты белән 8.15 сәгатьтә ыргыттык. 43 секундтан соң ул Хиросимадан 580 метр биеклектә шартлады. Бомба төшкән­нән соң самолетыбызны әллә нинди көч кискен генә югарыга чөйде. Җирдә иски-тәрлек зур балкыш күрдек. Ә тагын бер секундтан безне бәрмә дулкын куып җитте. Галәмәт көчле иде ул. Тавышы да акылдан язарлык. Әлбәттә, без кичер­гәннәр җирдәге хәлләр белән чагыштырырлык түгел. Бәрмә дулкын Хиросима буйлап җәелеп, 8 квадрат чакрымны юк иткән. 70 мең кеше шул мизгелдә үк үлгән...

— Япония җиңелгәч, сез Нагасакида булгансыз. Анда ниләр күрдегез?

— Аптырарлык берни дә юк. Тип-тигез җир...

— Күңелегез тыныч идеме?

— Тыныч. Бомба ыргытып ияләшкән бит мин.

— Көлгә әйләнгән кешеләрне дә күрдегезме?

— Күрдем. Әмма кызгану хисе булмады. Безне рухи яктан шәп әзерләгәннәр иде. Бер бомбаның шулкадәр халыкны юк итә алуына аптыравым гына истә калган.

— Барыбер әлеге операциядә катнашуыгыз өчен аз булса да үкенәсездер бит?

— Үкенмим. Киресенчә, горурланам. Сугыш 15 августта тәмамланды. Ә без булмасак, белмим, кайчан бетәр иде икән... Дөньяда шул чактагы кебек вакыйгалар кабатланса, бомбаны мин хәзер дә бик теләп ташлар идем...