Республиканың “һава капкасы” ул

Төбәк күген аңа кадәр очкычлар иңләсә дә, Башкортстан авиациясе туган көне 1933 елның 7 июле санала. Нәкъ шушы көнне БАССР Халык комиссарлары советы карары чыга. Анда: “БАССРда үзаллы авыл хуҗалыгы авиация отряды оештырырга, аны таләп ителгән самолет-мотор паркы белән коп­лектларга. Авыл хуҗалыгы эшләреннән тыш, элемтә өчен дә файдаланырга” дигән сүзләр бар. Ниһаять, 1933 елның 15 июлендә, “Уфа-Магнитогорск-Белорет-Толбазы-Стәрлетамак-Ишембай-Морак-Баймак-Тукан-Архангельское-Уфа” маршруты буенча авиация юлы ачыла. Авиация халык хуҗалыгында мөһим эшләрне башкара. Авиаторлар эшкә керешкән елны ук югары нәтиҗәләр күрсәтә. Атап әйткәндә, еллык план 131 процентка үтәлә һәм 260 рейс ясала. 2028 гектарда көзге аэрочәчү оештырыла. 3957 гектарда иртә чәчү үткәрелә. Авыл ху­җалыгында корткычлар бе­лән көрәшү өчен 13 мең гектар чәчүлекләр эшкәртелә. 1934 елда авиаотряд 209нчы Башкортстан авиаотряды дип үзгәртелә. Бер елда 2769 пассажир хезмәтләндерелә, 145736 килограмм почта һәм төрле йөкләр тиешле урынга алып барып җиткерелә. Самолетлар 14 төпкел районны хезмәтләндерә. Элемтә авиалияниясе бертуктаусыз эш­ли.

Бөек Ватан сугышы алдыннан Уфа авиаотряды “АК-1”, “Р-5” һәм “У-2” самолетларыннан туплана. Аэродромда даими рәвештә ике самолет кизү торса, 7 пассажирлар авиалиниясе эшли. Сугыш чорында күпчелек пилотлар Ватанны сакларга китә. Шуңа карамастан, очышлар тукталмый.

Сугыштан соң авиация­нең әһәмияте тагын да арта. Санитар авиациясе файдаланыла. Очкычлар нефть эш­кәртү заводларын хезмәт­ләндерүдә, урманнарны саклауда даими кулланыла. 1954 елда Уфага беренче тапкыр “Ан-2” самолеты тө­шә. Шуннан соң республикада аэропортлар төзелә башлый. Гражданлык авиа­ция­сендә “Ми-1” самолеты да сынатмый. Авыл хуҗа­лыгында авиациягә ихтыяҗ артканнан-арта бара. Аны тулысынча канәгатьләндерү максатында Уфада Идел буе гражданлык авиациясе ида­рәсе белән берлектә “Ли-2” самолетлары авиаэскадрильясы оештырыла. Яңа самолетларга яңа экипажлар әзерләнә, чит төбәкләрдән пи­лотлар җәлеп ителә. Нә­тиҗәдә, Уфадан Мәскәүгә, Симферопольгә, Новосибир­с­кига, Ташкентка, Куйбышевка, Минводыга очарга мөм-кинлек туа. Белорет, Сибай, Баймак һәм төбәкнең башка районнары белән дә һава бәйләнеше урнаштырыла.

Вакыт үтә. Ил күген тур­бореактив һәм реактив самолетлар иңли башлый. Аңлашыла, мондый самолетларга яңа шартлар таләп ителә. Нәтиҗәдә, Чесноковка авылы янәшәсендә яңа аэропорт төзелә. “Ту-124”, “Ил-18”, “Ан-10” самолетлары төшә һәм күтәрелә алсын өчен уңайлы шартлар тудырыла. 1972 елда Уфаның берләшкән авиация отрядына “Ту-134” самолетлары җәлеп ителә. Нәтиҗәдә, Уфа­­да ил төбәкләренә, төньякка һәм союздаш республикаларга очу мөмкин­леге булдырыла. 1991 елда Уфа авиация отряды “Башкортстан авиали­ния­лә­ре” (БАЛ) үзаллы авиация компаниясе итеп үзгәртелә. Компания Уфаны Европа, Азия һәм Төньяк Африка белән тоташтыручы “һава күпе­ре”нә әверелә. 2000 елда “Уфа” халыкара аэропорты компаниядән аерылып чыга. Кызганычка каршы, “Башкортстан авиалинияләре” үзгәреш җилләрен җиңә алмый һәм 2007 елда яшәүдән туктый.

Республиканың төрле шәһәрләрендә һәм район үзәкләрендә дә аэродромнар эшләде. Аларның кай­бер­­ләре әле дә сафта. Шулай да, Башкортстанның гражданлык авиациясендә соңгы еллардагы уңышлар “Уфа” халыкара аэропорты белән бәйле. 2009 елда аэропорт Русия транспорт тармагының “Алтын тәгәрмәч” милли иҗ­тимагый премиясе белән бү-ләкләнә. “Русиянең һава транспорты лидеры” исеме алды. Шулай ук “БДБ иллә­ренең иң яхшы ел аэропорты” халыкара конкурсында “Активлык һәм максатчанлык” номинациясендә җиңде. Халыкара стандартларга җавап бирү сертификатына ия булу “Боинг” самолетларын кабул итәргә мөмкинлек тудырды.

Мәгълүм булуынча, 2015 елның җәендә Уфада ШОС һәм БРИКС дәүләтләре саммитлары үтте. Чара Башкортстан җи­тәкчелегенә, халкы өчен зур сынау булды. Кунакларны югары дәрәҗәдә каршы алу, чараны оештыру максат итеп куелды. Респуб­ликаның “һа­ва капкасы” — “Уфа” халыкара аэропорты да нәтиҗәле эшләргә тиеш иде. Чөнки башкалабызга 14 ил җитәк­чесе, шул исәп­тән Русия Президенты Владимир Путин килде. Шулай ук 10 мең кунакны кабул ител­де. Чара ба­ры тик хуплау сүзләренә генә лаек булды. Ә “Уфа” халыкара аэропорты “Илнең һава капкасы” конкурсында “Русиянең иң яхшы аэропорты-2015” номинация­сендә җиңде.

Күренүенчә, Башкортстан гражданлык авиациясенең тарихы бай. Соңгы еллардагы казанышлар аның кил­чәге дә якты булачагына өмет уята.