Башкортстан Хөкүмәтенең беренче рәисе

Аның башында Халык Комиссарлары Советы Рәисе Владимир Ильич Ленин торган. 1919 елның февралендә Уфа губкомына телеграммасында Ленин: “Совет власте тарафыннан милли ирек тулысынча гарантияләнә”, — дип яза.

Килешү текстына республика вәкилләре — Башкортстан Хөкүмәте рәисе Мстислав (Мөхәм­мәтхан) Кулаев, Башкортстан өлкә шурасы әгъ­засы Муллаян Халиков һәм башкорт гаскәрләре командующие адьютанты Әбдрәшит Бикбауов һәм Милләт эшләре буенча нарком Иосиф Сталин кул куялар. Килешүне, шулай ук, Бөтенрусия Үзәк башкарма комитеты рәисе Михаил Владимирский имзалаган.

Башкортстанның беренче Хөкүмәте рәисе Мстислав Александрович (Мөхәммәтхан Сәхип­гәрәй улы) Кулаев турындагы истәлек хаксыз рә­вештә “онытыла”. Шулай да бу шәхес турында “Башкортстан энциклопедиясе”ндә түбәндәгеләр язылган:

“Кулаев Мстислав Александрович (Мөхәм­мәт­хан Сәхипгәрәй улы) 1873 елның 7 феврален­дә Ырынбур губернасының Орск өязе Зианчура авылында (хәзер Ырынбур өлкәсенең Куандык районы) туган. 1959 елда Казанда вафат бул­ган.

Табиб-мәгърифәтче, башкорт филологы 1902 елда Казан университетының медицина факультетын тәмамлаган. Казан дәваханәлә­рендә, Беренче бөтендөнья сугышы елларында Көньяк-Көнбатыш фронтында кыр госпитален­дә табиб булып эшләгән.

1918 елның азагында Мстислав Кулаевны Башкортстан Хөкүмәте Ырынбурга чакыра. 1919 елда ул Совет власте вәкилләре белән сөй­лә­шүләр алып баруны җитәкли, 1919 елның 20 мартында Үзәк Совет властеның Башкорт хө­күмәте белән Башкортстан Совет Автономиясен төзү турындагы килешүгә кул куюда катнаша.

Мстислав Кулаев башкорт теленең фонетикасын һәм грамматикасын тикшерә, фольклор әсәрләрне язып ала, урыс классикларының әсәрләрен башкорт теленә тәрҗемә итә, урыс графикасы нигезендә башкорт әлифбасы төзи. Күп әсәрләре басылмаган...”

Мстислав Кулаев Казан университеты каршындагы Археология, тарих һәм этнография җәм­гыяте экспедициясе составында кайбер Идел-Урал губерналарында булган, башкорт фолькло­ры материалларын җыйган. Ул урысча-башкортча, башкортча-урысча сүзлекләр төзегән, “Үпкә ту­бер­кулезын диагностикалау буенча очерклар” һәм табиблар өчен уку әсбаплары язган. 1943 елда Мстислав Кулаевка “СССРның сәламәтлек саклау өлкәсе отличнигы” дигән мактаулы исем бирелгән.

Башкортстанның данлыклы улының кыскача тәрҗемәи хәле шундый. Билгеле революционер-большевик Шаһит Ходайбирдинга Уфада Матбугат йорты каршында һәйкәл куелган. Башкортстанга нигез салуга зур өлеш керткән, бүген тууына 150 ел тулган Мстислав Кулаевка да башкалада һәйкәл куелырга тиеш, дип исәплим.

Мадриль ГАФУРОВ,
философия фәннәре кандидаты, БАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре.