Безне уртак рухи кыйммәтләр берләштерә

Сәйфи Кудаш китабының аерым өлешләре бер төркем башкорт язу­чы­ларының, шул исәптән минем, Казанга сәяхәте алдыннан искә төште. Мөгаен, делегация җитәкчесе, күре­некле драматург, Башкортстан Язучылар берлегенең идарә рәисе Наил Гаетбай белән Башкортстан­ның халык шагыйре Марат Кәримов та, прозаик, Салават Юлаев исе­мен­дәге дәүләт премиясе лауреаты Ринат Камал да ике тугандаш халык әдиплә­ренең рухи-иҗади бәйләнеш­ләрен исләренә төшереп, шундый ук тойгылар кичергәннәрдер.
Чынлап та, бер-берсе белән аралашканда да, милли әдәбият үрнәк­ләре белән танышканда да тәрҗе­мә­чегә мохтаҗлык кичермәгән башкорт һәм татар халыкларының га­ди вәкилләре булсынмы, зыялылары булсынмы, яки сәнгать әһелләре белән язучылары булсынмы — борын-борыннан кадер-хөрмәт күрсә­тешеп, җыр-моң, лөгать алмашып яшәүне гадәт иткән. Шулай булмавы мөмкин дә түгел, чөнки ике кардәш халыкны тарихи, сәяси-социаль шарт­лар берлеге, рухи-мәдәни казанышлар уртаклыгы аерылгысыз итә. Аларга дини бер­дәм­лекне дә өстәсәң, бу кардәш­лекнең тамырлары тагы да тирәнәя.
Тарих төпкеленә үтә тирәнгә кит­ми генә сүзне Мифтахетдин Акмулладан башлыйк. Башкорт илен айкап, казах даласын байкап, хәтта төрекмән чүллекләренә барып чыгып, төрки халыкларының хәл-әхвә­лен шигырь юлларына салган күре­некле татар галиме Ши­һабетдин Мәрҗанигә багышланган мәрсиясен­дә аңа дан җырлый, мәгъ­рифәтченең көнчел дошманнарын фашлый. Кыскасы, рух дәрә­җәсендә (бу билгеләмә мәрхүм На­җар Нәҗминеке) аның шә­­хе­сенә һәм тәгълиматына теләк­тәш­лек белдерә, тар маңгайлы, консерватив карашлы оппонентларга Мәр­җанинең хаклыгын исбатлый, шә­хеснең бөеклеген дәлилли.
Мөгаен, күренекле Тукай да Октябрь революциясеннән алда ук Уфага, Мәҗит Гафури янына килгән­дә, рухи таяныч эзләгәндер, урындагы башкорт, татар зыялылары белән очрашып, уртак мәсьәләләр турында сөйләшеп, яралы күңелен дәвалагандыр. Алардан соң Галим­җан Ибраһимовлар, Даут Юлтыйлар белән Әмирхан Еникиләр буыны, Рәшит Нигъмәти, Баязит Бикбайлар белән Хәсән Туфаннар буыны, Мостай Кәрим, Наҗар Нәҗми, Әнгам Атнабайлар белән очрашып Илдар Юзеевлар, Равил Бикбайлар белән тыгыз аралашкан Рәдиф Гаташлар буыны килә. Уйлавымча, аларны да бер-берсе белән аралашырга затлары белән түгел, ә иҗат­лары бе­лән кызыксыну мәҗбүр иткән­дер. Мәгъ­лүм ки, туганнар һәм дуслар белән очрашу иҗади процесска уңай йогынты ясый, уй-фикерләрне тирә­нәй­тә, офыкларны киңәйтә. Мостай Кә­рим үзенең: “...Җыр, акыл һәм дуслык бүлешкән­нән арта гына”, — дигән канатлы сүзләрен нәкъ шундый рухи-мәдәни бәйләнешләрне күз уңында тотып язгандыр да.
Моннан чирек гасыр элек Наҗар ага Нәҗминең ике республика ша­гыйрьләренең иҗатларына байкау ясап матбугатта чыгыш ясаганын бүген инде олы буын эшелонын тәш­кил иткән әдипләр яхшы хәтерлидер. Мондый конкрет эшчәнлекнең тугандаш халыклар әдәбиятын якынайтудагы, бер-берсен тулыландырудагы, сәламәт чәм һәм иҗади дәрт уятудагы роле бәяләп бетергесез.
Безнең сәфәрнең максатына килгәндә исә, ул мәшһүр татар драматургы Туфан Миңнуллинның 80 еллык юбилеена багышланган тантаналарда катнашудан гыйбарәт иде. Шулай да безгә барган көннең кичендә үк Татарстан Язучылар берлегендә билгеле җырчы Радик Динәхмәтов төзегән “Кеше...” дигән үзенчәлекле китапның исем туена карата оештырылган бәйрәмдә катнашу бәхете тиде. Анда ике тугандаш халыкларның әдәбиятлары, аларның киләчәге турында сүз барды, татар һәм башкорт шагыйрьләренең әсәр­ләре тупланган әлеге җыентыкка карата фикерләр, файдалы киңәш­ләр әйтелде. Эшлекле һәм ихлас шартларда узган бу чарада Башкортстан вәкилләре белән күрешергә килеп җиткән, бәяле сүзләрен әйткән якташ шагыйрьләребездән Фирдәвес Бә­шировның, Рәдиф Гаташның, Роберт Миңнуллинның катнашуы бәй­рәмгә мәртәбә, җылылык өстәде.
Иртәгәсе көн Муса Җәлил белән аның көрәштәш­ләре җәзалап үтере­лү датасына багышланган моңсу тантанадан башланып китте. Театрлаштырылган тамаша барышында без каһарман шагыйрьнең кичереш­ләрен йөрәк аша үткәрдек. Янә миллионлаган корбаннар белән түләнгән мондый афәтнең илебездә кабатланмавын бергәләп теләдек. Уртаклашканнан кайгы-хәсрәт кими, диләр. Әгәр шулай булса, без канәгать. Мөгаен, митингка җыелган Казан халкы да шундый ук тойгы кичер­гәндер.
Төп тантаналарның сәбәпчесе булган мәрхүм Туфан Миңнуллинга килгәндә, ул, делегация җитәкчесе Наил Гаетбай сүзләре белән әйт­кәндә, күптән башкорт драматургы булып танылган олы шәхесләрнең берсе. Югарыда әйткәнебезчә, заты буенча түгел, ә мәртәбәле иҗаты буен­ча. Моның сәбәбе Туфан Миң­нуллин пьесаларының Башкортстан театрлары сәхнәләрендә даими куелуында, тамашачыларның ихлас сөюен яулауда.
Олы шәхескә хөрмәтнең дә олысын күрсәтте татар дуслар. Без моны нәкъ шул көндә 80 яше туларга тиеш булган драматургның каберенә чәчәкләр салу, аның рухы алдында баш ию мәрәсимендә ачык тойдык. Сүз уңаенда шуны да әйтеп китәргә кирәк. Казан зиратларының берсе милләт өчен янып яшәгән, даннары илгә таралган олуг шәхесләр җирлән­гән үзенчәлекле пантеонга әверел­дерелгән.
Туфан Миңнуллинны искә алу һәм аның исемен мәңгеләштерү тантаналары драматург туып-үскән Кама тамагы районының үзәгендә аңа бюст ачу митингы белән тәмам­лан­ды. Монда да без мәшһүр драматургка карата халыкның ихлас сөюен тоеп сокландык, кардәш ка­ләм­дәш­ләр белән бергә горурландык. Бу тойгы Туфан Миңнуллинга багышлап тө­зелгән махсус музейны караганда та­гын да көчәя төште, күрше респуб­лика зыялыларына, аларны һәр яклап олыларга тырышкан төрле дәрә­җә җитәкчеләргә хөрмәте­без артты.
Кайтасы көннең тәүге яртысын без Казанның горурлыгы булган Кремльне тамаша кылуга багышладык, андагы төзеклеккә, тазалыкка сокландык. Сөембикә манарасына баш терәп, бакыйлыкка күчкән ханнар мазарын зиярәт кылып, моңсу уйларга бирелдек, исемнәре тарих битләреннән урын алган шанлы падишаһлар рухына аятьләр багышладык.
Татарстанга кылган сәфәребез ба­рышында бик күп ихлас сүзләр, из­ге теләкләр әйтелде. Ул хәбәр­ләр­нең барысы ла дигәндәй, бер төшен­чә тирәли уралды. Ул – дуслык. Шуңа күрә, Туфан Миңнуллин­ның 80 еллыгына багышланган бу зур чараны оештыруга зур көч салган Татарстан җитәкчелегенә, Язучылар берлегенең идарә рәисе Рәфис Корбановка, шулай ук, безгә һәрьяклап кадер-хөрмәт күрсәткән Роберт Миңнуллинга, Рәдиф Гаташка, яңа дусларыбыз Данил Салиховка, Гафур Каюмовка, Ркаил Зәйдуллага, Рифат Җамалга олы рәхмәтебезне белдереп, сүзне үземнең бер шигырем белән тәмамларга булдым:

Дуслар кадерен белик:
Гомерләр үткән саен,
Ир язмышын уртаклашыр
Дуслар табуы кыен.
Дуслык кадерен белик:
Дәверләр үткән саен,
Җир язмышын уртаклашыр
Дуслар табуы кыен.