Болганчык су тонгач, соң булмасмы?

Рәсми мәгълүматларга караганда, 2014 елда авыл хуҗалыгы товарлары җитештерүчеләр күргән зыян күләме, 1,5 тапкыр артып, 1,5 миллиард сумга җитте. Субсидияләрне исәпкә алмаганда, рентабельлелек дәрәҗәсе 40 процентка кимегән. Билгеле, республиканың аграр сәнәгатен үстерүгә юнәлтелгән дәүләт ярдәме әлегә кадәр тоташ тармактагы тотрыклылыкны сакларга ярдәм итсә дә, техника паркын яңартуда билгеләнгән максатка ирешелмәде. Хөкүмәт акча бүлүгә карамастан, дәүләт программаларында билгеләнгән күләмдә техника сатып алынмаган.

Узган елда, мәсәлән, республикада телгә алынган аграр документтагы күрсәткеч яңа трактор сатып алу буенча — 60, мал азыгы хәзерләү комбайннары буенча 30 процентка гына үтәлгән. Нәтиҗәдә, республикада бер тракторга исәпләгәндә эшкәртелүче сөренте җир мәйданы өч процентка артып, 219 гектарга җиткән. Ә ашлык комбайннарына уртача 470 гектарда эш башкарырга туры килә. Русия буенча бу күрсәткеч 370 гектардан артмый. Рәсми чыганакларга таянып, алга киткән илләр белән дә чагыштырып карыйк. АКШта, мәсәлән, һәр тракторга — 28, комбайнга уртача 82 гектар туры килә. Франциядә бу күрсәткеч шул тәртиптә — 12 һәм 63, Германиядә 8 һәм 67 гектар тәшкил итә. Шунысы да бар: техника белән яхшы тәэмин ителү табигый климатик шартларга түгел, ә ил икътисадына һәм аларның аграрийларга карашына бәйле.

— Башкортстан Башлыгы Рөстәм Хәмитов Республика көне уңаеннан тантаналы җыелыштагы чыгышында агро­сәнәгать тармагын үсте­рү­­дә стратегик план булдыру зарурлыгын билгеләде. Аның прогрессив технологияләргә, эре агрохолдинглар булдыруга нигезлә­нер­гә тиешлеген ассызыклады. Максатка ире­шү­дә аграр тармакны үстерү буенча кабул ителгән прог­рам­ма һәм аның кысаларында билге­ләнгән авыл хуҗа­лыгын мо­дер­низа­цияләү буенча эш мө­һим роль уйнарга тиеш. Кызганычка каршы, әлегә республикада бу юнә­лештәге эшне канәгатьлә-нер­лек дип булмый, — диде утырышта Контроль-исәп палатасы рәисе Салават Харасов.

2013-14 елларда авыл ху­җа­лыгы товарлары җи­тештерүчеләренә алар сатып алган техника бәя­сен компенсацияләү өчен республика казнасыннан 1,6 миллиард сум акча бү­ленгән. 2014 елда аграр пред­прия­тиеләр­нең уртача һәр 100 гектарга тех­ник тәэмин ителе­ше, максатлы программада 220 ат көче каралса да, гамәлдә 178 ат көчен­нән артмаган.
— Аерым районнарда авыл хуҗалыгын модерниза­ция­ләү дәрәҗәсе ифрат түбән булып кала, — диде үзенең чыгышында аудитор Фирузә Галиева. — Соңгы 4 елда, мәсәлән, 13 районда яңа техника сатып алу күләме унга да тулмый. Ә сигезендә — Архангель, Аскын, Балтач, Белорет, Благовещен, Борай, Тәтешле һәм Уфа районнарында дүрт елда сатып алынган тракторлар саны егермегә дә җитми. Мондый караш хуҗа­лыкларның финанс хәле начар булу белән генә аңла-тыла микән соң?

Әлбәттә, авыл хуҗалыгын техник яктан яңарту дәрә­җәсе канәгатьләнерлек түгел. Контроль исәп-палатасының мондый нәтиҗәсе белән бә­хәс­­лә­шергә урын юк. Соңгы елларга кадәр республика хуҗалыкла­рының техник мөмкинлеклә­рен үстерүдә дәүләт ярдәме тоем­лы булды. Быелгысын исәп­лә­мә­гәндә, табигый шартлар да авылда җәйге һәм көзге эш­ләрне кабаланмыйча оештырырга булышлык итте. Аннары, әлегә кадәр республика МТСлары да авылга кулдан килгәнчә ярдәм итәргә тырыша иде. Ләкин соңгы елларда МТСларның үзләренең хәле мөшкелләнүе сизелә.

Саннар телендә Республикадагы барлык ашлык һәм кузаклы куль­тураларны җыеп алуда МТСлар өлеше ки­мү дәвам итә. 2013 елда күрсәт­кеч 34 процент тәш­кил итсә, узган ел 23 проценттан артмады. МТСлар карамагындагы ашлык комбайнна­рының — 51, трак­­торлар­ның 34 проценты ун елдан да күбрәк файдаланыла. Соңгы ике елда техника паркы бөтенләй яңар­тылмаган.

Гомумән, Контроль-исәп палатасы аудиторлары ачыклаган МТСлар эшчәнле­гендә дәүләт акчасын нәти­җәле тотынмау һәм техниканы дөрес файдаланмау очраклары хокук саклау органнарына да “эш өстәргә” мөмкин. Һәрхәл­дә, милек, җир мәсьәләләре, бурычларны кайтара алмау белән бәйле проблемалар аз түгел.

— Аудиторлар дәүләт милкен файдалануда МТС­лар тарафыннан гомум суммасы 1 миллиард сумнан арткан төрле закон бозу очракларын ачыклады, — диде аудитор үзенең чыгышында. — “Үзәк” МТС дәүләт унитар предприятиесе, мәсә­лән, 636 бинада хуҗа­лык итүгә хокук бирүче дәүләт теркәве үткәрмәгән, 116 объект максатлы файдаланылмый яисә җимерек, ташландык хәлдә. Милекче белән киле­шенмичә, 2 мең квадрат метр күлә­мендәге мәйдан башка оешмаларга арендага тапшырылган. “Җиргән” МТСының 2012 елда ук “Гале” җәмгыятенә ремонтка тапшырылган 14 бе­рәм­лек техникасы кайтарылмаган һәм сү­тел­гән килеш шунда ята. “Урал аръягы-Агро” МТС­ының да өч берәмлек ашлык комбайны шул ук ремонтчылар карамагында хәрәкәтсез “чират көтә”.

Җитеш­сезлек­ләр­не санауны дәвам итәргә дә булыр иде. Әмма проблема анда түгел. Тармак министрлыгы республика хуҗа­лык­ларындагы хәл белән ях­шы таныш. Һәрхәлдә, Контроль-исәп палатасы утырышында катнашучы министр урынбасары Заһит Нуриев “имтихан”ны уңышлы тотты. Ә менә “Җиргән” һәм “Үзәк” МТСларыннан җибәрелгән вәкилләр анда сорауларга җавап бирә алмады. Ни га­җәп, аларның берсе дә җи­тәкче вазыйфасында түгел. Җавап бирә алмау­ларының сәбә­бен биредә күптән түгел эшли башлаулары һәм шунлыктан тулы мәгълүматка ия булмаулары белән аңлат­тылар. Җа­вап тотарга тиешле җитәк­челәр ни сәбәпле утырышка килмәгән? Болганчык су тонгач, алар күре­нерләр дә соң, әмма соң булмасмы?