Күз яшьләренә манчылган бәйрәм

Шушы приказ нигезендәə 1 май көнне Советлар Союзы республикалары башка­лаларында һәм герой-шәһәрләрдә егерме артиллерия залпы белән салют бирелә.

8 майда Берлин шәһәрендә Германия гаскәрләренең капитуляция ясавы турында актка кул куела. “Хәрби капитуляция турында акт”та шундый юллар бар: “Без, түбәндә кул куючылар, Германия Башкомандованиесе исеменнән эш итеп, коры җирдә, диңгездә һәм һавада безнең бөтен кораллы көчләребезнең, шулай ук, хәзерге вакытта немец командованиесенә буйсынган барлык көчләрнең – Кызыл Армиянең Югары Башко­мандованиесенә һәм бер үк вакытта союзникларның экспе­дицион көчләренең Югары командованиесенә һич­сүзсез капитуляция ясарга риза булабыз”.

Капитуляция тексты урыс, инглиз һәм немец телләрендә төзелә. Германия Югары командованиесе исеменнән капи­туляциягә Кейтель, Фридебург, Штумпф кул куялар. Капитуляция турындагы актка кул кую вакытында шаһитлар сыйфатында Кызыл Армия Югары командованиесе вәкиле Советлар Союзы маршалы Георгий Жуков, союзникларның экс­педицион көчләре Югары командо­ваниесе вәкиле, баш авиация маршалы Теддер, АКШның стратегик һава көчләре командующие, генерал Спаатс, Франция армиясенең Башкомандующие, генерал Делатр де Тасиньи катнаша.

Шулай ук 8 май көнне СССР Югары Советы Президиумы рәисе М. Калинин һәм Прези­диумның секретаре А. Горкин имзалары белән “9 майны Җиңү бәйрәме дип игълан итү турында” СССР Югары Советы Президиумының Указы чыга. Анда болай диелгән: “Немец-фашист илбасарларына каршы Бөек Ватан сугышын совет халкының җиңүле рәвештә тәмамлавын һәм Кызыл Армия тарафыннан ире­шел­гән һәм үзенең һичсүзсез капитуляция ясавы турында белдергән Гитлер Германиясен тулысынча тар-мар итү белән тәмамланган тарихи җиңүләрне билгеләп, 9 майны бөтенхалык тантанасы – Җиңү бәйрәме көне, дип билгеләргә. 9 майны ял көне дип исәп­ләргә”.

Башкортстан фронтта да, тылда да Бөек Җиңүгә зур өлеш кертте. 1939-45 елларда БАССРдан СССР Кораллы Көчләренә 700 меңнән артык кеше моби­лиза­цияләнә, ике кавалерия дивизиясе оештырыла. Бөек Ватан сугышы елларында республикага йөздән артык сәнәгать предприятиесе, 63 эвакогоспиталь, кайбер үзәк дәүләт органнары, 278 мең кеше эвакуацияләнә, 17 хәрби уку йорты урнаша. 1941-45 елларда Уфада халыкара коммунистик хәр­ә­кәт­нең штабы — Коммунистик Интернацио­налның Башкарма комитеты эшли. 1943 елда 18 телдә радитап­шырулар эфирга чыга. БАССР фронтны һәм тылны азык-төлек, корал һәм ягулык белән тәэмин итүгә зур өлеш кертә. Безнең республикадан 278 яугир — Советлар Союзы Герое исеменә, ә якташыбыз Муса Гәрәев исә бу исемгә ике тапкыр лаек була, 35 кеше — Дан орденының тулы кавалеры.

Бөек Ватан сугышы вакытында совет халкы фронтта, окопларда гына түгел, ә тылда: завод-фабрикаларда, колхоз кырларында да “Барысы да фронт өчен, барысы да җиңү өчен!” дип, фидакарь хезмәт үрнәге күрсәтте, дәүләтнең куәтен ныгытты, Бөек Җиңүгә үз өлешен кертте.

1941-45 елларда фронт өчен Башкортстан хезмәтчән­нәре тарафыннан 2,09 миллиард сум акча җыеп озатыла. Ул Оборона фондында туплана. Дәүләт Оборона Комитеты рәисе Иосиф Сталин исемен­нән Башкортстан комсомолы өлкә комитеты секретаре ип­тәш Нәбиуллинга, Уфаның 11нче мәктәбенең Гастелло исемендәге дружина пионерларына, Салават районы колхозчыларына, Сибай руднигы комсомолларына, Яңавыл районының “Урал” колхозы рәисе Галимә Мөҗиповага, тимер юлчыларына, Социалистик Хезмәт Герое, Уфа моторлар төзү заводы авиаконструкторы Владимир Климовка рәхмәт телеграммалары килә.

СССРның Оборона фон­ды­на Дүртөйле районы хез­мәт­чәннәре дә сизелерлек өлеш кертә. Һәр елны алар 2,8-3 миллион сум акча җыеп озата. 1943 елда Салават Юлаев исемендәге һәм “Башкирский истребитель” эскадрильяларына самолетлар төзү өчен 2 миллион сум җыялар. Дошманны җиңүгә районның укытучылары, укучылары һәм пионерлары үз өлешен кертә, моның өчен аларга Югары Башкомандующий рәхмәт телеграммалары юллый: “Пионер Башкирии” эскадрильясын төзүгә 53665 сум акча җыйган Дүртөйле районы укучыларына Кызыл Армиянең рәхмәтен һәм миннән сәла­мәт­лек, укуларында һәм җәмә­гать эшлә­рендә уңышлар те­ләвем­не җиткерегез. Иосиф Сталин”; “Дүртөйленең 1нче мәктәбе директоры иптәш Галимовага. Местком рәисе ип­тәш Таһир­о­вага. Комсомол комитеты секретаре иптәш Нә­дершинага. Учком рәисе иптәш Мусинага. Самолет төзү өчен 10000 сум акча җый-ган өчен Дүртөй­ленең 1нче мәк­тәбе педагогларына һәм укучыларына минем ялкынлы сәламемне һәм Кызыл Армия­нең рәхмәтен җиткерегез. И. Сталин”.

Башкортстан хезмәт иялә­ре Оборона фондына керткән акчага “Комсомолец Башкирии”, “Башкирский истребитель”, БАССРның 25 еллыгы исемендәге авиаэскадрилья­ләр, “Осаавиахим Башкирии”, “Учитель Башкирии” һәм башка танк колонналары төзелә. Уфа паровозлар ремонтлау заводында халыктан җыелган акчага бер елда “Александр Невский”, “Полководец Суворов”, “Салават Юлаев” һәм “Уфа” бронепоездлары төзелә.

1941-45 елларда Башкорт­станның колхоз һәм совхозлары дәүләткә 160 миллион пот ашлык, 383 мең тонна бәрәңге, 980 мең центнер ит, 3,2 миллион декалитр сөт тапшыра. Сугыш елларында фронтка 470 мең данә җылы кием, посылкалар белән 360 вагон җыеп озатыла.

1942 ел башына республика район һәм авылларына 278 мең кеше күченеп килә. Гому­мән, Бөек Ватан сугышы елларында Башкортстанга 4950 бала белән 43 балалар учреждениесе, шул исәптән мәктәп­кәчә 17 интернат (519 бала), 15 балалар йорты (2941 бала, шулай ук 682 кешелек контингент белән 4 испан балалар йорты), Сәламәтлек саклау наркоматының 4 балалар учреждениесе (221 кеше) эвакуа­цияләнә.

СССРның дошманнан азат ителгән районнарына да төрлечә яр­дәм итәләр. “Башзаготскот” мәгълү­матларын­нан күренүенчә, Баш­корт­станның 54 районы 1944 елның 25 маенда алдан билге­ләнгән 5 трас­са буенча оккупа­циядән азат ител-гән районнарга 16189 баш сыер малы, 21923 баш сарык, 15 июльдә өстәмә рә­вештә 37 районнан 3 мең баш сыер малы һәм 25 мең баш сарык озата.

Кызыл Армиягә бар­лыгы 72462 баш ат, 181 җиңел машина, 4878 йөк машинасы, 79 махсус машина, чылбырлы 743 трактор, аларга 31 прицеп; бер ат җигелә торган — 11219, пар ат җигә торган 2046 арба озатыла.

1942-45 елларда Башкортстаннан хезмәт армиясенә мобилизация­ләнгән 106 мең­нән артык кеше Урта Урал ГРЭСы төзелешендә, Чиләбе­нең Киров заводы цехларында эшли, Свердловск, Пермь һәм Чиләбе шахталарында ташкү­мер һәм руда чыгара, Югары Исеть заводында һәм Яңа Тагил металлургия заводында корыч эретә, торф чыгара, Ленинград һәм Уралның оборона заводларын, Мәскәү, Свердловск, Горький электр станция­ләрен ягулык белән тәэмин итә.

Туган илне чын күңелдән сөю фронттагы солдатларны һәм тылда хезмәт салучыларны берләштерде, бу бердәм көч Бөек Җиңү алып килде. “Бер үк металлдан сугыш өчен дә, хезмәт өчен дә корал коялар”, дигән шигырь юллары ул елларда юкка гына тумагандыр...

Якташларыбыз ата-бабалардан калган данлы тради­цияләрне лаеклы дәвам итә. Бүген дә Башкортстан вәкил­ләре Кораллы Көчләрдә яхшы хез­мәт итә, алар турында һәр­кай­дан уңай бәяләмәләр генә килә. Республика берничә ел дәва­мында хәрби хезмәткә чакыру кампаниясен үткәрү буенча илебездә алдынгы урыннарны били, Русия Армиясе саф­ларына башка төбәкләргә караганда күбрәк кадрлар җибәрә.