“Көтелмәгән кунак” белән очраштык

Спектакль Степан Лобо­зе­­ровның “Семейный портрет с посторонним” комедиясе буенча әзерләнгән. Сәхнә әсә­рен Башкорт­стан­ның атказанган рәссамы Нурия Габидуллина белән Башкортстанның атказанган сәнгать эшлеклесе, композитор Урал Иделбаев бизә­гәннәр, Башкорт­станның халык артисткасы Финә Вә­лиева белән театр­ның әдә­би-драматик бүлеге җитәк­чесе Гөлнур Усманова тәр­җе­мә иткәннәр. Әсәрдә тасвирланган вакыйга тамашачыга якын, комедия 1991 елда язылган. Пьеса буенча 2004 елда режиссерлар Валерий Наумов белән Андрей Черных “Именины” дигән фильм да төшергән.

Әлбәттә, татар театрында әсәр бераз татарчалаштырылган. Яшь рәссам Виктор Динар булып киткән, аны Айрат Фатыйхов уйнады. Биби әби ролендә Ру­сия­нең атказанган, Башкорт­станның һәм Татар­стан­ның халык артисткасы Сәвия Сираева чыгыш ясады. Лобо­зеровның — Тимофеен, ә “Нур”лылар куелышында — Мансурны Альберт Шәй­хетди­нов гәүдә­ләндерде. Аның хатыны булып Баш­кортстанның халык артисткасы Рәсимә Гайфуллина уйнады, исемен Гөлчи-бәр дип алганнар. Таня — Тән­зиләгә (Ләйсән Алтынбаева), Михаил Тимурга (Альберт Шәрәфетдинов) әйлән­гән. Хәер, үзгәрешләр шуның белән бетә дә кебек.

Сюжет гади дә, шул ук вакытта кызык та. Динар исемле яшь рәссам авыл клубын бизәргә эшкә килә. Аны “кунак­ханә”гә, ягъни авыл өенең бер бүлмәсенә урнаштыралар. Анда дөнья мәшә­кать­ләрендә кайнаучы гаилә көн күрә. Гаилә башлыгы аягын сындырган, үзенә игътибар көтә. Хатыны эчәргә таптыру­чы, мыжык иреннән туйган, бер­үзе акча эшли. Кызлары институтка укырга керә алмаган, әлегә укуын дәвам итәргә һәм саф мәхәббәтен очратырга хыялланып йөри. Әби дә канә­гать кенә тормыш кичерми, күптән гүр иясе булган ирен сагына, килене белән мөнә­сәбәтләре дә ал да гөл генә түгел. Тимур бәхетле дияр идең, Тәнзилә аны яратмый. Динарның да бер күрүдән Тәнзиләгә гашыйк булуы аның файдасына булмый. Кунак егетенә мәхәб­бәттә юл ачмас өчен, Тимур Динарга “бу өйдә тилеләр яши” дип шыттыра, өйдәге­ләргә дә Динарның сары йорттан килүе хакында алдап сөйли. Шуннан башлана да инде маҗаралар.

Әсәрнең башыннан азагына кадәр тамашачы мәче тавышларын ишетә, алар турында сүз еш кына күтә­релә. Мәчеләр нибары декорация элементында бар. Өй башында мәче балалаган, аларны суга батырырга кирәк икән. Беренче карашка бу деталь­нең кирә­ге дә юк кебек. Мәчеләрне тамашачы күрми, аларның барлыгы гына әйтелә, суга да батырылмый алар. Кем ничектер, шәхсән мин үзем авылдагы балачагымны искә алып утырдым. Чынлап та, авылда мәче балаларын елгага агызу бар иде. Бер уйласаң, тере җан иясен үтерү — коточкыч вәх­ши­лек, тик бу тормыш кагый­дәсе, гадәти хәл буларак кабул ителеп, беркемне дә аптыратмый иде. Тормыш шулай корылган, тиешбез, шулай кирәк, ди­мәк.

Мәчеләргә генә түгел, ке­шеләргә дә кагыла бу кырыслык. Әсәрдә сурәтлән­гән, тормышы вакытлыча ятакка бәйле гаилә башлыгын гына алыйк. Аңа, чынлап та, игътибар аз бүленә. Култык таягы булса, ул, ким дигәндә, урамга чыга алыр иде. Хәтта туган көнен үткәрергә дә инәлеп рөхсәт сорый ир. Ниһаять, туган көнен үткәргәндә, гаилә табын артында ашап утыра, аңа ризык куярга оныталар. Кыскасы, аның белән исәп­лә­шү юк. Тормыш шулай корылган.

Гөлчибәрнең дә бу кануннардан ычкынырга мөм­кин­леге юк. Ул да тормыш авырлыгы белән басылган. Сирәк-мирәк күңеле күтә­релеп китә хатынның, әмма ул тиз генә янә элекке хәле­нә кайта. Ире белән араларында ниндидер җылылык та калган кебек, тик ул әллә кайда, төптә, тормыш йөге белән басылган. Рәсимә Гайфул­лина­ның искиткеч табигый уены аша авыллардагы аның прототиплары булырдай хатыннарны искә төшереп утырдым. Чынлап та, дөнья мәшәкатьләрен бурлаклардай тарткан хатыннар аз түгел. Алар белән дөнья тулы, дисәң дә буладыр.

Сәвия Сираева Әби-Әни-Каенана ролен, шулай ук, бик халыкчан, гадәттәгечә уңыш­лы башкарды, дияргә кирәк. Тәҗрибәле актриса мимика, хәрәкәтләр, күз карашы белән оста эш итә. Кровать белән бәйле күре­нешләрдә аның сәла­мәтлеге өчен борчылып утыручылар булды, әмма юкка, һәр элемент, әлбәттә, төптән уйланган, актриса кроватьтан егылып төшми, ә тиз вакытта урын гына алыштыра.

— “Әниең” белән мөнәсә­бәт­ләрдә бер дә җылылык сизелми, — дидем спек­такль­­дән соң Ләйсән Алтынбаевага.
— Әлбәттә! — ди ул. — Укырга керә алмадым бит! Нинди әни моңа куанып торсын...

Күренә, яшь актриса образга кергән, вакыйгаларны үз тормышында барган кебек кичерә.

Динарның йөзенә чыккан куркуы, Тимурның сүздә генә түгел, бөтен хәрәкәтендә чагылган мәхәббәте дә табигый тасвирланды. Тамашачы хәт­та, уенга бирелеп, әй­тик, Айрат Фатыйхов ишек­тән башын тыкканда, “Уф ал­ла, чыга бит хәзер! Ну кирәген бирәләр бит үзе­нең!..” дип, ә Альберт Шә­рәфетдиновның спектакль ахырында җиңел генә биюгә керешүенә сокланып, “Булдыра бит, малай!” — дип кыч­кырып җибәрүләре премье­раның уңышы хакында сөйли­дер. Кече залда барган спек­такльнең башыннан ахырына кадәр көлү тынмады. Ышанмасагыз, үзегез барып карагыз!