“Максатчан халык кына алга бара”

Тормыш бер урында гына тормый. Ә яңарышка ирешү өчен үзгә­решләр таләп ителә, алдына зур максатлар куйган халык кына алга бара. Бу җәһәттән Башкортстанны социаль-икътисади яктан үстерү
буенча 2030 елга кадәр исәпләнгән яңа программа әзерләнү гаять зур максатлар куюы белән әһәмиятле. Белүе­безчә, бу юнәлештә Башкортстан Башлыгы Радий Хәбиров башлангычы белән 2025 елга кадәр чорга исәпләнгән республика проекты тормышка ашырыла. Аның беренчел нәтиҗәләреннән күренүенчә, күпче­лек тармакларда стратегик максатларга ирешелде, бу, иң беренче чиратта, халыкның тормыш-көнкүреш шартлары яхшыруда анык чагылыш таба. Моңа исә төп мисал булып республика төбәкләрендәге социаль-икътисади үзгәрешләр тора. Соңгы биш елны исәпкә алганда, мәсәлән, Әлшәй районында сәнәгать өлкәсендә һәм аграр тармак җитештерүендә зур үзгә­решләр булып, аларның социаль үсешкә дә зур уңай йогынты ясавы күзә­телә. Шушы уңайдан Әлшәй районы хакимияте башлыгы Дамир Мостафинга мөрә­җәгать иттек һәм төбәктә соңгы биш елда бу юнәлештә башкарылган анык эшләр турында сөйләвен үтендек.

– Дамир Радикович, рес­публика­ның Урал алды төбә­ген­дәге Әлшәй районы әйдәүче тармаклар буенча алдынгы урыннар биләп, Башкорт-стан­да икътисади яктан тотрыклы, ягъни нык үсешкән санала. Җитеште­релгән тулай продукция күләме буенча үткән елда республикада беренче урын яулавы да шуңа ачык мисал. Шуңа да әңгәмәне район икътисадыннан башлыйк әле.
– Әйе, икътисад – тормыш­ның нигезе. Авыл хуҗа­лыгы юнәлешендә нык үсеш алган Әлшәй районы икътисадында күре­некле урынны агросәнәгать комплексы би­ләве табигый. Тармактагы Раевка шикәр заводы, Аксен һәм Раевка элеваторлары, Раевка ит комбинаты кебек куәтле оешмаларга соңгы чорда “Башкортстан бройлеры”, “Ашлык компаниясе”, “Урал ит компаниясе” кебек заманча аграр предприя­тие­­ләр өс­тәлде. Инвесторлар, капитал салу күлә­мен арттыру белән бергә, урыннарда халыкны эш урыннары белән тәэмин итүгә дә зур өлеш кертә. Салым түләүләре, башка ке­ремнәр белән алар район бюджетын тулыландыра. Бу җәһәттән шуны да әйтеп үтим – агымдагы елда район бюджетына барлык дәрәҗәдәге керемнәр күләме 1 миллиард сумнан артып китә. Сүз дә юк, хәзерге чор­да урындагы бюджет­ның мөм­кин­лек­ләре чикле, ул тулысы белән дип әйтерлек эчке ихтыяҗ мәсьә­ләләрен хәл итүгә юнәл­телә.
– Шул ук вакытта, тө­бәктәге социаль үзгәрешләрне дә күрми мөмкин түгел, атап әйткәндә, соңгы чорда, мә­­сә­лән, мәгариф һәм сәламәтлек сак­лау өлкәсендә яңа объектлар сафка басты. Бу максатларга акча каян бүленә?
– Төбәкләрнең социаль үсе­ше – ил дәрә­җәсендә хәл ителә торган мәсьәлә. Гому­мән, һәр чорның үз мөмкин­леге бар. Русия Президенты башлангычы белән тормышка ашырылучы гомумдәү­ләт проектлары бик тә нәтиҗәле булды, чөнки акчалар үзәк­ләште­релгән тәртиптә бүле­нә. Тәүге мәл­ләрдә аларның шартлары шактый катлаулы тоелды, чөнки акча бирелү – бер, ә менә аларны үзләш­тергәндә, ягъни кулланганда җаваплы­лык та зур. Безнең районда федераль проектларга һәм төбәк программаларына керү өчен уңайлы шартлар тудырылды, шуңа да Башкортстан Башлыгына рәхмә­тебез зур. Иң мөһиме – аларның нәтиҗәсе халыкка күренеп тора. Республика күләмендә максатлы, киң колачлы программалар га­мәлгә куелу белән районыбызның социаль йөзе сизелерлек үзгәрде, авылларыбыз матурланды. Төрле дәрәҗәдәге проектларга нигез­ләнеп, биш ел эчендә ге­нә дис­тәләрчә эре социаль объект сафка басты, алар арасыннан район үзәгендәге спорт объектларыннан “Лачын” хоккей сараен, “Виктория” бассейнын, Яңа Сә­пәш авыл мәдәният йортын билгеләр идем. Гомум­дәүләт проектлары һәм республика программалары кысаларында торак төзе­лешенә, җәмәгать урыннарын төзек­лән­де­рүгә, юллар төзүгә һәм ремонтлауга гаять зур күләм­дә акча юнәлтелде. Әлеге юнә­лештә әйдәүче тармаклар булып сәла­мәт­лек саклау, мәгариф, мәдә­ният өлкәләре тора. Бу җәһәттән шуны да билгеләп үтим: гомумдәүләт һәм республика программаларын тормышка ашыру киң җәмә­гатьчелек игътибарыннан читтә калмый, ил һәм республика дәрә­җәсендәге хәс­тәр­лек урындагы властька карата да ихтирамны арттыра.
– Максатлы бүленгән акчаларны нәтиҗәле файдалану, югалтуларга юл куймау шулай ук зур әһә­мияткә ия. Бу юнәлештә Әл­шәй районында бай тәҗ­рибә тупланган, шуңа да төбәк башкаларга үрнәк итеп куела. Моңа ничек ирешелә соң?
– Бу үзмаксат түгел, әл­бәттә. Гомумән, социаль программалар аерым юнә­леш­не сайлап, биредә җыел­ган проблемаларны кыска вакыт аралыгында хәл итү мөмкинлеге белән аерылып тора. Проектларның һәркай­сы әһә­миятле, әмма төбәк үзенчә­лек­лә­реннән чыгып караганда, алар арасында без­дә өстенлекне сәламәтлек саклау өлкәсе алып тора. Бу мәсьәләгә игътибар элек тә бирелмәде түгел, атап әйткән­дә, үзәк район дәваханә­сенең матди базасы, биналар даими яңартыла, өстәмә рәвештә бер­ничә яңа корпус төзелеп, хез­мәтләндерү күлә­ме артты. Әмма райүзәктән читтәге авылларда медицина ярдәме күрсәтүнең заман таләп­лә­ренә җавап бирмәвен дә билге­ләргә ки­рәк, чөнки биредәге медпунктлар нык ис­кер­гән иде. Аларны яңарту зарурлыгы көн тәрти­бенә чыкты. Аны хәл итүдә беренче ныклы адым 2020 елда ясалды, дип әйтер идем: бер үк көнне ике авылда – Казанкада һәм Таштүбәдә – яңа фельдшер-акушерлык пунктлары файдалануга тапшырылды. Бу игелекле эш “Сәламәтлек саклау” гомумдәү­ләт проекты ярдәмендә башкарылды. Нә­тиҗәдә халыкка медицина хезмәте күрсә­түнең сыйфаты күпкә яхшырды. Нәрсә­дә чагыла соң бу? Казанка авылы ФАПы ике авылны хезмәт­лән­дерә, бу – 400дән артык кеше. Таштүбә медпунктында 200дән артык пациент тер­кәлгән. Заманча медицина объектлары санитар таләп­ләр­гә тулысынча җавап бирә, аларда яңа җиһаз­лар һәм корылмалар урнаштырылды, медицина кабинетлары эшли башлады. Моңардан халык бик канә­гать. Кызганычка каршы, район биләмәләрендә кырыклап ФАП исәпләнә, әмма аларның барысы да хә­зерге таләпләр­гә җавап бирми, чөнки җайлашты­рыл­ган биналарда урнашканнары да бар. Моны күздә тотып, аерым ФАП­ларны яңарту бурычы куелды. Максатка ире­шүдә “Сәламәт­лек саклау” программасына исәп тотабыз. Агымдагы елда бу юнәлештә янә бер адым ясалды: Кармыш авылында яңа ФАП эшли башлады. Моннан тыш, районда халыкка ярдәм күр­сәтергә күчмә медицина пункты да бар, аны да максатлы программалар аша булдырдык.
– Төбәктә мәдәният объектларын яңарту буенча да максатлы эш алып барыла, шу­лардан кайсыларын бил­ге­ләп үтәргә була?
– Соңгы чорда мәдәни тормыш истә­лекле вакыйгаларга бай булды. Яңартыл­ган мәдәният йортларын тантаналы шартларда ачу халыкны аеруча күпләп җәлеп итә, ни өчен дигәндә, бу тө­бәктә яшәүчеләр өчен эшлә­нә бит. Яңа Сәпәш авылы мәдә­ният йортын файдалануга тапшыру тантанасына бөтен авыл халкы белән бергә бихисап кунаклар да җыел­ган иде. “Мәдәният” гомумдәүләт проекты кысаларында яңа төс алган мәдә­ният йорты, чын мәгъ­нәсен­дә, хәзер авылны бизәп тора. Биредәге күркәм үзгәрешләр яңа җиһазларда, сәхнә костюмнарында чагылыш тапты. Бер сүз белән әйт­кәндә, болар барысы да авылның үзеш­чән сәнгать осталарына яңа мөмкинлекләр ача. Ә менә Түбән Әврез мәдә­ният йортын яңарту максатлы проектның төбәк программасы кысаларында алып барылды. Бу уңайдан шуны да билгелисе килә: республикада социаль өлкәне яңартуны күздә тот­кан дистәләрчә программа гамәлгә куелган, алар­ның мөмкинлекләрен нәти­җәле файдалану исә урындагы власть органнарына бәйле. Бу җәһәттән без тудырылган мөм­кин­лекләрне кулдан ычкындырмаска тырышабыз.
– Район бюджетының 70 проценты мәгариф өлкәсенә юнәлтелә, бу юнә­лештә соңгы чорда колачлы төзелеш­ләр дә алып барыла. Әлшәй­дә моңа ничек ирешелә?
– Быел Белем көнендә районыбызда берьюлы ике мәктәп файдалануга тапшырылды. Түбәнге Әврез мәктәбенә капиталь ремонт үткәрелде, аны финанслау “Мәгариф челтәрен яңарту” федераль һәм республика программалары кысаларында башкарылды. Монда инде исеме мәктәпкә бирелгән данлыклы якташыбыз, Русия Герое Рәфыйк Их­сановның ярдәме тоемлы булды. Район үзәгенең Яңа­выл бис­тәсендәге 375 укучыга исәпләнгән яңа мәктәп Русия һәм республика Авыл хуҗалыгы министр­лыкла­ры­ның берлектәге “Авыл биләмәләрен комплекслы үстерү” федераль проекты буенча төзелде, финанслауда “Башнефть” компаниясе дә катнашты. Менә шул рәвеш­ле, республика җитәк­че­леге­нең актив катнашлыгы нәти­җәсендә, уртак эшкә берничә ведомство җәлеп ителеп, Әлшәй төбәге мәгариф өлкә­сен­дәге олы проблема хәл ителде. Район үзәгендә хәзер уку-укыту бер сменада алып барыла. Әмма иң мөһиме – алдагы елларда төбәктә яңа мәктәпләргә ихтыяҗ тулысынча канәгатьләндерелде, дип әйтергә мөмкин. Монда инде укучыларны автобусларда йөртү дә күздә тотыла.
– Авылларны төзек­лән­­дерү буенча, көнкүреш­тә килеп туган кискен мәсьәлә­ләрне хәл итүдә төбәктә янә нинди программалар кулланыла?
– Тоташ алганда, дөнья­дагы вәзгыятькә бәйле, тормыш катлаулана, икътисади-финанс мөм­кин­лекләр кысыла кебек. Теге яки бу тармакка акча бүленү дә азая, дип уйлыйбыз. Шуңа карамастан, социаль үзгә-реш­­ләр барыбер дәвам итә. Бу җәһәттән шундый сан китереп үтим. Быел районның социаль өлкәсенә, атап әйткәндә, төзек­ләнде­рүгә юнәл­телгән акчалар­ның 1 миллиард сумнан артуы фаразлана. Әлеге күрсәткеч былтыргыдан күбрәк. Моңар­дан шундый нәтиҗә ясарга мөмкин – Хөкү­мәтебез социаль мәсьәләләрне хәл итүгә иң җитди игътибар бирә. “Урындагы башлангычларга ярдәм” программасы да – шуның анык чагылышы. Ул көнүзәк проблемаларны ачыклау һәм хәл итүдә иң нәтиҗәле алым булуын исбатлады. Ул без­нең төбәктә 2016 елдан шактый уңышлы эшләп килә. Бу чорда программада район биләмәлә­реннән 63 проект катнашты, шулардан 23е җиңүче булып танылып, аларда җыелган акчалар күләме 18,6 миллион сум тәшкил итте. Үткән 2022 елда исә гомум бәясе 4,5 миллион сумлык 5 проект җиңеп чыкты. Әлеге акчалар исәбенә Әбдрәшит, Казанка, Кызыл, Нигъ­мәтул­ла, Трунтаиш авыл биләмә­лә­рендә юллар һәм чишмә, мәктәп бинасы төзек­лән­де­релде, зират рәшәткә­лән­де, Бөек Ватан сугышы яугирлә­ренә һәйкәл яңартылды. Тәүге карашка, эш күләме зур тү­гел, әмма авылларны төзек­лән­дерүнең тынып торганы юк. Моны быелгы эш йомгаклары да раслый. Программага барлык 20 авыл билә­мәсе дә керде, шулардан унысы җиңүче буларак танылды. Димәк, авылларны төзек­ләндерү дәвам ителә.
– Дамир Радикович, яшәү-көн­күреш шартлары буенча Әлшәй районы авыллары бе­лән шәһәр арасында аерма әллә ни зур түгел, бу җәһәт­тән Раевка аеруча нык үсешкән санала. Шулай да, акча җитмәү­челек һәм башка сәбәпләр аркасында кул тимәгән өлкәләр дә бардыр. Социаль инфраструктурада шулардан кайсыларын билгеләр идегез?
– Бу җәһәттән Раевка авылын сыйфатлы эчәр су белән тәэмин итүне һәм җылыту челтәр­ләрен яңарту­ны күрсәтергә була. Әлеге ике көнүзәк мәсьәлә буенча элек тә шөгыльләнмәдек түгел, чөнки, атап әйткән­дә, район үзәгендә су сыйфаты санитар таләпләргә җавап бирмәве күптән билгеле иде. Янә дә җылыту челтәрләре дә нык искерде. “Экология” гомумдәүләт проектының “Чиста су” программасы кысаларында Кармыш авылы янындагы сусаклагычтан Раевка авылына кадәр ике торбалы суүткәр­геч корылды. Технология таләп­лә­ренә ярашлы, аның тоташ озынлыгы 12 чакрым тәшкил итә. Моннан тыш, эчәр суның йомшаклыгын тәэмин итү максатында, су чистарту корыл­масы да төзелде. Хәзерге вакытта максатыбызга ирештек, дип ышанычлы әйтергә була. Җылыту челтәр­ләрен яңага алыш­тыруда – көнүзәк мәсьәлә. Халык белән киңәшлә­шеп, быел бу эшкә алындык. Раевка авылында җы­лыту челтәренең гомум озынлыгы 13 мең чакрымнан артыграк, шулар­ның 9 мең чакрымга якыны алыштырылды, эшләр тәмамла­нуга бара.

“Кызыл таң”ның үз хәбәрчесе Фәнүр Гыйльманов әңгәмәләште.