Мәхәббәт көчлерәк сугыштан

Солдат хатыны

Солдат хатыны, 26 яшьлек Җәмилә Әхмәтова өч баласы белән ирен сугышка озата. 32 яшьлек Мәгаллим сөеклесен кочагына алып: “Балаларны сакла... мин сиңа ышанам... син булды­рачаксың”, — дип пышылдый. “Минем кебекләр­нең күп булуы гына берникадәр юата иде...” — дип искә алды әние­без. Аннары әтием белән ул хәрби әзерлек узган Алкино уку пунктында тагын ике очрашу була... Арытаба — сугыш уты, борчылу, хәвеф-хәтәр, сирәк кенә килгән хатлар, авырлыклар...
Ел ярым шулай дәвам итә. Әтиебез яралана, госпитальгә эләгә. Яралары төзәлеп тә бет­мәгән кызылармияче Әхмә­товны култык таякларында, шәфкать туташына ияртеп өенә кайтарып җибәрәләр. Хәле әйбәттән булмый: аягын кисү турында сүз бара. Аккүбәк авылында яшәүче им-томчы мари хатыны Сәхибә апа ярдәмгә килә. Ул халык медицина ысуллары белән әтие­безне савыктырырга һәм аякка бастырырга вәгъдә итә. Ходайның рәхмәте төшсен аңа! Им-томчының тырышлыгы һәм әниебезнең хәстәр­леге аны операциядән саклап кала. Терелгәч, яңадан фронтка китә.

Сугыш “сувенирлары”

1943 елның апреле: дошман котырына, тирә-якта снарядлар ярыла, бомбалар шартлый, ә Мәтәү­башта Әхмәтовлар гаилә­сендә могҗиза була! Яшәүгә гимн булып, дөньяга бер кыз бала аваз сала. Авылдагы укытучы хөрмә­тенә аңа “Җиһан” дип исем кушалар. Бу күренешне дулкынланмыйча һәм күз яшьләреннән башка күз алдына китереп булмый. Кызганыр, назлар кеше булмый... Тешен кысып, үзенең көчле, чыдам, нык икәнен раслап, яшь әни тылдагы алышка ташлана.
1944 елның башында әти­ебез икенчегә яралана. Янә — госпиталь, янә — дәвалану... Бу юлы да медицина хезмәткәре озатуында Сарапул госпита­леннән өйгә кайта. Бер-берсен сөйгән йөрәк­ләр тагын бергә, ләкин озакка түгел. Тагын озату: балаларның елавы, хатынының күз яшьләре, ирнең хушлашу сүзләре...
Тугыз айдан сугышчы Мәгал­лимнең гаиләсендә тагын могҗиза була: салкын декабрь көнендә бишенче бала дөньяга килә! Кыз! Мин һәм сеңлем Наилә сугыш чорында солдат әтидән тууыбыз белән горурланабыз. Барысы өчен дә сугыш “сувенирлары” булдык, бу сүзне шаяртып тәү башлап үзем әйткән идем. Әтиебезнең яралануы ике гомернең барлыкка килүенә сәбәпче була. Шушы үзе могҗиза түгел­мени? Яугир һәм ике тапкыр әти! Кадерле әти-әниемә нинди сынаулар үтәргә туры килгән?.. Алар аны лаеклы, намуслы үткән.

Исән-сау кайта

Әти сугыштан 1945 ел азагында гына кайта. Җиңүне Берлинда каршылый. Германиядә совет гаскәр­ләре башкомандующие, Советлар Союзы Маршалы Г. К. Жуков кул куйган Рәхмәт хаты шуны дәлилли. Кызылармияче Мәгаллим Әхмәтовның гаиләсе белән очрашуы ничек булган соң? Өлкән кызы Әнисә күз яшьләре бе­лән шушы хакта сөйли. Бәл­лүдә утырган һәм моңа кадәр бер сүз дә әйтмәгән бер яшьлек Наилә, ишек­тә таныш булмаган кешене күргәч, кинәт кенә аягына баса да “Әттә!”, дип кычкыра. Ә мин (ул вакытта 2,5 яшь) әтинең кирза итек кигән аягын кочаклаганмын да бик озак җи­бәрми торганмын. Олы кызлар әтинең муенына килеп сарылган. Шатлык яшь­ләрен сөртеп, әниебез янында бөтерел­гән: “Сезнең хакка, балалар, әтиегез исән калды. Ходайга рәхмәт!” Кү­ңеле тулган әтиебез­нең дә күзеннән яшь тамган һәм ул: “Кадерле балаларым минем!” — дип пышылдаган. Бала бала булып кала, бераздан зур кызыксыну белән апалар әти шине­лендәге пуля эзләрен санарга керешкән.

Сүз биргән

Сугышта, үлем белән күзгә-күз очрашканда Мәгаллим: “Исән-сау кайтсам, чирле, ярдәмгә мохтаҗ өлкән абыем Галимулланы үземә тәрбиягә алыр идем”, – дип сүз бирә. Үз сүзендә торды ул. Бакыйлыкка күчкәнче агаебыз безнең белән яшәде. Аны карау әни җилкәсенә төште, әлбәттә. Әтиебез шулкадәр намуслы һәм принципиаль кеше иде, инвалидлык турында белешмәдән файдаланмады, ташламалар да алмады. “Сугышта миллионнар һәлак булды, бөтен җирдә – ятим­нәр, — диде ул. — Мин, көче та­шып торган яшь ир, үз балаларымны үзем туйдыра алам, дәү­ләтнең бездән башка да хәстәр­леге җитәрлек”. Утыз җиде яшен­дә үзен инвалид итеп тоясы кил­мәде аның. Өлкәнәйгәч, иске яралары сиздерә башлагач кына, әтиебез ташламалардан файдаланды...
Әти белән әнинең тырыш хез­мәте, хуҗалык тотуыбыз аркасында сугыштан соң ач булмадык. Әти балаларның тамагы тук, үзәге нык булсын, дип әйтә торган иде. Апам Фәниянең алабутадан пеше­релгән коймакны туйганчы ашаганы искә төшә. Аннары аларның, фонтан булып, ашказаныннан “чыкканына” үзем шаһит булдым. Әнкәй әткәйнең шинеленнән миңа – куртка, апама пальто тегеп кидергәч, ничек шатланганыбызны белсәгез иде сез! Без аларны рәхәтләнеп мәктәпкә киеп йөрдек. Яшьтәшләребезнең кызыкканын күрсәгез...

гомерлек сөю

Әти белән әни — халыктан чыккан, ләкин үзенчәлекле, зирәк акыллы кешеләр иде. Тормышны, вакыйгаларны анык бәяләделәр, бер-берсен, безне яраттылар, көне-төне, ал-ял белми эшлә­деләр. Бер тапкыр да безгә кул кү­тәрмәделәр, балачактан эш­ләргә, эштән курыкмаска өйрәт­теләр. Рәхмәт йөзеннән барыбыз да тырышып, яхшы укыдык, яздан көзгә кадәр үләннәр, җиләк-җимеш җыйдык. Алардан әние­безнең төрле-төрле тәмле нәрсә­ләр пешерүе өебезне ямь­ләде. Шомырт оныннан пешергән камыр ризыклары, урман җилә­геннән һәм кура җиләгеннән койган каклары тирә-якта дан тотты.
Барыбыз да колхозда эшлә­дек. Иске өйне сүткәндә минем колхозчы хезмәт кенәгәм табылды, ул 1954 елда бирелгән (миңа нибары 11 яшь). Ә колхозның эш көннәрен исәпләп барган амбар кенәгәсендә Җәмилә (әни), Әнисә, Фәния, Кән­зия, Җиһан 10 яшьтән язылганнар. Безнең әти-әни җиңүчеләр булган, әмма без — “сугыш чоры балалары” — җиме­рек хуҗалыкны алар белән бергә күтәрдек, язмышка зарланмадык. Бу — рухи сәламәт җәм­гыять үрнәге!
Сугыштан соң безнең гаилә­дә тагын өч малай туды! Әти-әни безне яратып үстерделәр, укыттылар, кеше иттеләр.
Инде үзебез өлкәнәйгәч, карт­әниләр булгач, аларның акылына, рух ныклыгына, түзем­легенә, сабырлыгына, батырлыгына таң калабыз. Алар – җиңүчеләр!
“Һәркайсыбыз туу бәхетенә ирешә, ә картлык бик азларга гына тия”,– ди халык мәкале. Мәгаллим белән Җәмилә бер-берсен яратып, ихтирам итеп 63 ел бергә яшәделәр! Алар икесе дә – орден йөртүчеләр. Әтиебез күкрәгендә хәрби медаль­ләр һәм “Ватан сугышы” ордены балкыса, әниебез күкрәген ике “Ана даны” ордены һәм алты медаль бизәде. Күптән түгел әниебезнең тууына 100 ел тулуны билгеләдек.
Солдат Мәгаллим Әхмәтов буыны дәвам итә. Балалары, онык­лары һәм туруннары гына да 65 кеше аның! Бу — искиткеч көч! Алар барысы да бу җирдә шатлык арттырыр, үз тамырларын онытмас, гаҗәеп ата-бабала­ры­ның васыятен үтәр, дип ышанам.