Һәр заманның үз яшьлеге, үз матурлыгы

Мондый күрешүләрне яшьлекне юксыну, дусларны сагыну, туган якны җирсү дип кабул итә­без. Әмма бу чаралар, безгә калса, зур әхлакый-тәрбияви әһә­мияткә дә ия.
Сүз башында тарихи бер сәхифәгә тукталыйк. Ул әлеге очрашуда катнашучыларга турыдан-туры кагыла.
1965 ел башында “Кызыл таң”да Әнгам Атнабаевның “Зур юлга чыгар алдыннан” дигән мәкаләсе басылып чыга. “Урта мәктәпне тәмамлагач, кем булырга уйлыйсың? Авылда кала­сыңмы? Авылда калырга телә­мәсәң, ни өчен калырга теләми­сең? Шәһәргә китәргә теләсәң, ни өчен китәргә тели­сең?..” Язманың кыскача эчтә­леге шулай.
Мәкалә гәзит укучыларда зур кызыксыну уята. Редак­циягә бик күп хатлар килә. Аларның кайбер­ләре “Кызыл таң”ның берничә санында аерым-аерым басыла. Ә күпчелек хатларны Әнгам Атнабаевка тапшыралар һәм ул, шуларга таянып, март ахырында “Юлларыгыз уң булсын!” дигән мәкалә белән чыгыш ясый.
Язмадан күренүенчә, “Кызыл таң” күтәреп чыккан проблема республика күләмендә зур сөйлә­шүгә сәбәпче булган. Башкорт­станның төрле төбәк­ләреннән килгән хатлар шул хакта сөйли. Аерым урыннарда мәкаләне күмәкләп тикшер­гәннәр.
Мондый сөйләшүләрнең әһә­миятен ассызыклап, үзенең мәкаләсендә Әнгам Атнабаев болай ди: “Яшь буынның язмышы белән кызыксыну, аңа дөрес юл сайларга ярдәм итү беркайчан да пүчтәк нәрсә булмады һәм булмаячак та. Яшьләр һәрвакыт олыларның ярдәменә, акыллы киңәшенә һәм кирәк чакта урынлы шелтәсенә мохтаҗ”.
50 ел элек гәзит күтәргән көнүзәк мәсьәләне тикшерүдә катнашучылар арасында бүгенге чорда үзләренең эш-гамәлләре белән зур абруй казанган билгеле шәхесләр бар. Шуларның берсе — Зифкать Ислам улы Сәет­галиев. 1965 елда аның “Кызыл таң” редак­циясенә юллаган хаты уңаеннан Әнгам Атнабаев мәка­лә­сендә шундый юлларны укыйбыз: “...Яшьләр үз өсләренә нинди йөк төшкәнлеген яхшы аңлый. Бу яктан Илеш районы Югары Манчар урта мәктә­беннән Зифкать Сәетгалиев­ның унберенче сыйныф укучылары исеменнән язган хаты бик характерлы: “Безнең алда, — дип яза укучы, — киң һәм катлаулы тормыш җәелеп ята. Зур төзелешләргә китәргәме, вузларда югары белем алыргамы, колхоз кырларында иген үстерергәме? Олы юлга беренче адымны ничек һәм кайда ясарга? Моңа бер генә җавап: кем нәрсәгә сәләтле, һәркем шул сәләте буенча эшләсен. Ләкин шунысы бар — кем генә булып, кайда гына эшләмәсен, безнең беребез дә Туган ил һәм халык алдындагы җаваплылыгын онытырга тиеш түгел. Шушы җаваплылык — безнең гомерлек йөгебез”.
Тәү карашка пафослырак тоелса да, әлеге хатка Әнгам Атнабаев юкка гына игътибар итмәгән. Үз фикерен ачык итеп җиткерү белән бергә, Зифкать Сәетгалиев ифрат мөһим җавап­лылыкны сызык өсте­нә алган. Хә­зер ин­де кү­ренек­ле икътисадчы, дәүләт эшлекле­се, Башкортстан фермерлар берлеге рәисе Зифкать Сәетга­лиев — байтак фәнни хезмәт, дистә­дән артык китап авторы. Югары вазыйфаларда эшләде. Колхоз рәисе дә, район башлыгы да, зур предприятиеләр директоры да булды. РФ Дәүләт думасына ике тапкыр депутат итеп сайланды. Башкортстан парламентында Аграр комитетка җитәк­челек итте. Икътисадны түбәннән, җирдән өйрәнде. Аның “җирне табан бе­лән тоя белергә кирәк”, дигән сүзләре үз тәҗрибә­сеннән чыгып әй­телгән.
Зифкать Ислам улы кай­бе­рәүләрнең “бүгенге яшьләр безне аңламый” дигән сүзләренә җавап итеп, болай ди: “Эш шунда, бүгенге буынның безнең яшьлек чорын аңламавы яисә аңларга теләмәве аларның фикерләү дә­рәҗәсе икенчерәк булуда тү­гел, ә алар тәрбия­ләнгән мохит­нең безнекенә бөтенләй охшамавында. Бү­генге яшьләр башка суда, башка океанда йөзә. Әгәр дә алар безнең яшьлек чорында яшәсә, шулай ук безнеңчә фикер­ләгән, безнеңчә омтылган булыр иде, диясем килә. Гому­мән, без яшь чакта тегеләй иде, без үскәндә болай иде, дип ризасызлык белде­рүчеләр белән килешмим. Һәр заманның үз яшьлеге, үз матурлыгы”.
Сыйныфташлар очрашуын оештыручыларның берсе Фәвил Гыйльданов, нәкъ хатта язылганча, Туган ил һәм халык алдындагы җаваплылыгын онытмаган, шушы җаваплы­лыкны үзенең гомерлек йөге итеп тойган шәхес. Ул — авыр атлетика буенча СССР­ның спорт мастеры, Мәс­кәүдә үт­кән Олимпия уеннарында спорт делегациясе җитәкчесе, “Урожай” җәмгыятенең Башкортстан советы рәисе.
Ринат Вилданов та табигый оештыру сәләте белән аерылып тора. Ул — авыл хуҗалыгы фән­нәре кандидаты, тармакта байтак яңа башлангычлар авторы. Бүген дә яраткан шөгыле белән мәш­гуль. Тулы канлы тормыш белән яши. “Вакыт-вакыт үземнең 17-18 яшьлек чагымны искә төше­рәм. Гомумән, яшьлеккә кайту, хискә бирелү һәркемдә була торган нәрсә. Шуларны уйласам, яшьләргә көнләшеп карыйм. Алар­ның мөмкинлекләре киңрәк бүген”, — ди Ринат абый.
80 яшьлек хезмәт ветераны, Башкортстанның атказанган укытучысы Ансаф Гыйззәтов сөйли: “1963 елда Башкортстан дәүләт университетының тарих-филология факультетын тәмамлагач, Югары Манчар мәктәбендә мине бик яхшы каршы алдылар. Тарих һәм җәмгыять белемен укыттым. 11 сыйныф җитәкчесе итеп тә тәгаенләделәр. Мин монда укытучылык эшенең нечкәлек­ләренә өйрәндем дияргә була. Вуз бит ул укытырга рөхсәт кәгазе – диплом гына бирә. Ике-өч ел эш­ләгәннән соң гына кеше укытучыга әверелә, әгәр дә үзе теләсә һәм тырышлык салса, билгеле.
Ике елдан соң туган авылым Имәнлекул мәктәбенә кайттым. Югары Манчарда ике ел гына эшләсәм дә, мине мәктәптә генә түгел, авылда да үз иттеләр, яхшы мөнәсәбәттә булдылар. Төрле җәмәгать эшләрен дә башкардым. Хезмәт юлын башлаган урын бик якын була икән ул. Әле Югары Манчардан күчеп киткәч тә, мөмкинлек чыккан саен анда барып йөрдем. Үзләре дә онытмадылар, очрашуларга чакырып тордылар. Менә быел 50 ел элек мәктәпне тәмамлаучылар чакырды. Искиткеч җылы каршы алдылар, чараны гомергә онытылмаслык итеп үткәрделәр. Мондый очрашулар, кагыйдә буларак, 20-30 елдан соң туктаучан, чөнки бәйләнеш җепләре өзелә. Ә безнеке 50 елдан соң да сакланган. “Әгәр мәктәпне тә­мамлаучылар еллар үткәч укытучыларны онытса, я алар үзләре, я укытучылары шундый “никудышный” булган”, диләр. Ә безнең очракта укучылар да, укытучылар да бер-берсен онытмаслык яхшы булган. Рәхмәт барысына да. Әле булса очрашу тәэссоратларыннан сөенеп яшим”.
Математика укытучысы Рәй­фә Басыймовага бүген 85 яшь. Әле дә ныклы, зиһенле, чибәр һәм мөлаем бу апаның күзлә­реннән нур бөркеп тора. Укучы­ларының күбесенең математика белән бәйле һөнәр сайлауларында Рәйфә апаның роле зур булган. “Бик тату, акыллы булып истә калган бу сыйныф. Мин Бө­ре педагогия институтын тә­мам­лагач, шушы авылда 1985 елга ка­дәр математика, физика фән­нәрен укыттым. Ул вакытта ярты гомер мәктәптә үтте инде. Го­мумән, ул чор балалары ты­рыш­лыгы, үҗәтлеге белән аеры­лып торды”, — дип хәтерли бүген ветеран.
Очрашуда Рәзиф Мөхтәрул­лин, Флүс Мостафин, Әүдәх Әмирханов, Әлтаф Вәлиуллин, Рида Галиева (Рәфыйкова), Рә­фис Имамов, Мирзанур Шәйхул­лин, Вәзилә Сәхипова (төп оеш­тыручыларның берсе), Фәүзилә Хәлиуллина, Дүнә Хәбибуллина, Римма Заһидул­лина (Котдусова) һәм башкалар хатирәләре, тормыш сәхифә­ләре белән уртаклашты. Лүзә Камилҗанова (Янгә­рәева), мәсәлән, мәктәпне тәмам­лагач та Свердловск шәһәренә китеп, “Уралмаш” заводында токарь һөнәрен үзләштерә, тормышка чыга. “Дүрт ел шунда яшә­гәч, Дүртөйлегә кайтып, эшем­не дәвам иттем. “Газсервис”та токарь булып эшләдем, соңгы елларда слесарь булдым. 30 ел шушы предприятиедә тир түгеп, хаклы ялга чыктым. “Баш­кортстанның атказанган торак-коммуналь хуҗалыгы хезмәткә­ре” дигән мактаулы исемем бар”, — диде ул.
Чарада катнашучыларның кайсын гына телгә алма, һәр­бер­се ихтирамга лаек, соклангыч кешеләр.
Тантананы җыр-моң би­зәде, Фәвил Гыйльданов Ринат Вил­дановның баян моңына кушылып җырлады. Фәвис Яхин Зифкать Сәетгалиев сүзләренә Роза Сә­хәветдинова иҗат иткән җыр­ны һөнәри осталык белән башкарды.
Әйткәндәй, Зифкать Ислам улы күңелендәген шигырь юлларына яшь вакыттан ук сала килгән кеше.
Сабакташлар очрашуны оештыручыларга зур рәхмәтләр әйтеп, биш елдан соң күрешергә сүз куешып таралышты.