Мәк чәчәген өздем ялгыш кына...

Туймазы шул вакытларда ук наркомания ныклап тамыр җәя барган шәһәр иде. Бүген ул республикада бу җәһәттән алдынгы урыннарның берсен били. Белгечләр моңа аның җайлы урында — олы юл буенда урнашуы сәбәпче, дигән нәтиҗә ясаган. Шәһәрне икегә бүлеп тимер юлы үтә, ул да теләүчеләргә ак үлемне ташып кына тора. Без бәләкәй чакларда олы түтәебезгә кунакка йөргән “жилпоселок” дип аталган төбәкне наркоманнар оясы, дип атыйлар иде. Бергә уйнап үскән күпме малай һәм кыз шул наркомания сазлыгында тончыккан икән! Олыларның, моның улы, тегенең кызы наркоман, дип бик шомланып сөйләшүләре хәтердә.

Бу — наркомания илне үзенең боҗрасына дыңгычлап тутырган вакыт. Мәскәү, Ленинград ише шәһәр­ләрдә билгеле артистларның (Высоцкийны гына искә төшерү дә җитә), яисә аларның балаларының, әйтик, Вячеслав Тихонов белән Нонна Мордюкованың, Всеволод Абдулов­ның, режиссер Светлана Дружини­наның һәм башкаларның улларының наркотиклардан үлүен ишетеп хәйран кала идек. Мондый очраклар үзебез­нең республикада да күзә­тел­де һәм күзәтелүен дәвам итә. Хәзер инде аларга череп баеган олигарх­ларның әзергә-бәзер яшәп, бу тормыштан ямь тапмаган балалары килеп кушылды. Акча елга булып ага, ләкин балаларын чирдән коткарып кала алмыйлар. Чөнки бу дөньяда бөтен нәрсәне дә акчага сатып алып булмый, аеруча сәламәт­лекне. Бигрәк тә башы наркотик агуыннан томаланган, җанын шушы дию пәриенә саткан, күңелендә тамчы да намус, чисталык әсәре калмаган тере мәеткә әйләнгән бәндәне.

Хәзер әйтегез инде, наркоман кем соң ул — төрмәгә утырырга тиешле җинаятьчеме, әллә мотлак дәваларга кирәкле авырумы? Минем­чә, ул — авыру. Ләкин үз теләге белән чир сорап алган авыру. Ата-ана, мәктәп һәм башкалар тиешенчә аңлатмаганлыктан, тәүге дозаның никадәр зур фаҗигагә китерәсен аңламаган авыру. Наркомания — доза саен аза баручы үлемечле чир. Ләззәт алу вакыты бик кыска — 10-12 тапкыр героин кадау, 5-6 ай әфьюн куллану. Аннары физик бәйлелек барлыкка килә, монда инде наркотик — даруга, ә наркоман инвалидка әйләнә. Авыруга карата “үзе гаепле” дигән мөнәсәбәт булырга тиеш түгел. Наркомания — чир һәм аны дәваларга кирәк. Ул кар өеме кебек үсүе белән куркыныч: җиңел наркотиклар тәэсир итми башлагач, наркоман авырракларга күчә, ахыр чиктә бу меңнәрчә яшь кешенең үлеменә китерә.

Ак үлемгә каршы көрәшүчеләр арасында наркоманнар дәваланырга теләми, дигән фикер яши. Бу дөрес түгел. Кайда һәм ничек дәваланырга була, дигән сорауны куярга кирәк. Һәм аларның моңа акчалары бармы? Бөтен дөньяда наркотикларга бәйлелектән төрле милек формасында булган медицина учреждение­ләре коткара. Наркоманияне дәва-лауда иң катлаулысы — психологик бәйлелек. Бу бәйлелектән тернәк­ләндерү учреждениеләре дәваларга тиеш. Илдә дәүләт карамагында булган тернәкләндерү үзәкләре бик аз, республикада исә алар икәү генә. Моның белән күбрәк шәхси учрежде­ниеләр шөгыльләнә. Ләкин дәва­лану өчен 30 мең сум акча түләргә әзер пациентлар күп түгел.

Һәр чирнең үз сәбәпләре була. Йөрәк-кан тамырларының — стресслар, онкология чирләренең — начар экология, ә наркоманиянең сәбәбе— җәмгыятьнең рухи фәкыйрьлеге. Наркомания иске кыйммәтләр үлгән, ә яңалары әлегә булмаган вакытта чәчәк ата. Русиядә милли идея, ки­лә­чәкнең анык моделе юк. Социаль сәбәпләрдән тыш, шәхеснең үзенә кагылганнары да бар. Бу — балачак­та тиешенчә яратылмаган, психикалары какшаган балалар чире. Бала яратуны тоймый икән, аның күңеле газаплана, өзгәләнә, авырта. Наркотиклар шушы авыртуны басарга сәләтле.
Наркоманны дәвалап буламы? Грипп һәм ангинаны дәвалау җәһә­теннән карасаң, юк. Ләкин бу чир. Аны шикәр диабеты белән чагыштырырга мөмкин. Диабет белән авыру — башкалар кебек түгел, кеше баллы ризык ашамаса, сәламәт булып кала. Наркоман да наркотик кулланмаса, башкача чирләмәячәк.

Бүген алга киткән барлык илләрдә наркомания үсеше туктатылган. Чөнки бөтен көч һәм акча сәламәт­ләрне кисәтү һәм авыруларны дәва-лауга юнәлтелгән. Кисәтү эшен балалар бакчасыннан ук башларга кирәк. Мәктәпләрдә, ата-аналар бе-лән зур эш алып бару да нәтиҗә бирәчәк. Балалар белән эш лекция рәвешендә генә булмасын, бу аларда протест тудыра, ышандырмый, партнерларча, дустанә сөйләшеп утырырга кирәк. Яшьләрнең ялын оештырырга, түгәрәкләр, секцияләр, студияләр ачарга, мәктәптә үк наркотикка тартылу мөмкинлеге зур булган төркемнәрне ачыкларга кирәк.

Наркоманиягә каршы көрәшкә бөтен җәмәгать көчләрен — руханиларны, дәүләтне, мәгарифне бер­ләштерсәк иде. Әлегә моның белән табиблар һәм полиция генә шөгыль­ләнә. Ләкин көч кулланып һәм мәҗ-бүри дәвалап кына проблеманы хәл итеп булмый.

Мәк дигәннән. Бу чәчәкнең наркоманнар арасында популярлашып китүен сизеп калгач, дәүләт дәрә­җәсендә аны утыртуны тыйдылар. Күршебездәге теге мәкләр чираттагы тапкыр чәчәк атуына милиция хез­мәт­кәрләре килеп, хуҗаларга штраф салып китте. Шуннан күз явын алып утырган бу чәчәкләрнең тамыры корыды. Тик наркоманиянеке генә һаман корымый. Димәк, эш мәктә генә булмаган...