Рәшәткә артында да тормыш дәвам итә, әмма...

Мине карантин бүлекчәсе начальнигы Игорь Вязов каршы алды. Бик зур тикшерүләр үткәннән соң, тимерчыбык белән әй­лән­дереп алынган территориягә үтеп кердек. Бинаның икенче катына мендек. Каршыбызга берәм-сәрәм махсус киемдәге тоткыннар очрады, әлбәттә, ялгыз гына түгел, мотлак колония хез­мәткәре озатуында. Барысы да ачык итеп исәнләшә. “Бу катта безнең “Возрождение” студиясе урнашкан, әле егетләр шунда эшли, фильмнар төшерә”, дип аңлата Игорь Александрович. “Тот­кыннармыни?” “Кемнәр булсын инде?” — дип елмая ул. “Алар шушы ук бина­ның теге ягында урнашкан бүлмәләрдә яши”. Минем аптырап калуымны күреп: “Бездә шундый сис­тема, монда камералар да, тимер рәшәткәләр дә юк”, дип өстәп куя.

Ә бит контингент нинди? Барысы да диярлек кеше үтергән, өчәр-дүртәр тапкыр җинаять кылып, тәүбәгә килмәүчеләр дә шушында тупланган. Әлбәттә, араларында ялгыш юлга басуларына үке­нүчеләр дә, иреккә чыгуларына ике сәгать үтү белән яңа җинаять кылып, кире­дән шушында китерелүчеләр дә бар. Мәсәлән, Русланга бер айдан 30 яшь тула, шуның ун елын биредә үткәр­гән. Ул кеше үтергән. Хәзер инде, тәүбәгә килеп, өч елдан иреккә чыгасын түземсезлек белән көтә. Егет монда югары белем ала, Көнчыгыш икътисад универси­теты­ның алтынчы курсында дистанцион тәртиптә укый. Мәгълү­мати тех­нологияләр белгече булачак. Руслан белән бергә тагын өч кеше югары белем үрләрен яулый. Әйткәндәй, урта белеме булмаган тоткыннар монда мотлак укытыла, чөнки иреккә ул ниндидер һөнәр алып чыгарга тиеш. Шушында урнашкан 145нче һөнәрчелек училищесы агач эшкәртү станокларында эшләүче­ләрне, станок һәм мебель җи­тештерү мастерларын, электр монтерларын, тегү җиһаз­лары опе­раторларын әзерли. Руслан студиядә дә эшли, фильмнар төшерә. Аның Бөтен­русия “Быть добру” конкурсына җибәрелгән “Игрушки” фильмы бер номи­нациядә җиңү яулаган. Бу ачык йөзле, ак чырайлы, чандыр буйлы егет хатасын аң­лаган кебек тоелды миңа. Яңадан шушында әйләнеп кайту турында сүз чыккач, ул: “Юк!” дип әйтсәм, бернәрсә дә әйтмәгән булып чыгам”, диде...

Изгелек дигәннән, колония­дә 2010 елдан алып “Чит балалар булмый” дигән хәйрия акциясе үткәрелә. Ел саен бер социаль учреждениегә ярдәм күрсәтәләр. Былтыр ДОКта урнашкан балалар социаль приютына оекбашлар, бияләйләр бәйләп (бу һөнәрне монда күпләр үзләш­тергән), мебель комбинатында эш­ләү­челәр көрәкләр, кәшәкәләр ясап илткәннәр. Тоткыннар үзләренә түлән­гән акчадан 45 мең сум җыйган. Аңа приюттагы бүлмә ремонтланган, уенчыклар алынган.

Гомумән алганда, әлеге учреждение һәрвакыт мебель комбинаты белән данлыклы булды. Аның турында сөйлә­гәндә бераз тарихка күз ташлау зыян итмәс. Колония 1957 елда төзелә башлый. Бер елдан тәүге тоткыннар кабул ителә. Торак зонасы бе­лән беррәттән, мебель комбинатына нигез салына. Бу чорда, сугыштан соңгы караңгы бараклар, подваллар, коммуналкаларга алмашка Хрущевның яңа йортлары калкып чыгу сәбәпле, йорт кирәк-яракларына, яңа мебельгә ихтыяҗ арта. Ил сәнәгате аны канәгать­лән­дерми башлый, нәкъ шулчакта халык кулланылышы товарларын җитеш­терү холык төзәтү колония­ләренә йөкләтелә.

Шакшадагы мебель комбинаты да шушы максатта төзе­лә. Биредә ясалган өстәлләр, сервант, шифоньер, диван һәм башкалар халык арасында уңыш казана. Комбинат өч сменада эшли. Колониянең урнашуы бик уңайлы түгел, мебель комбинаты аннан 700 метр читтә урнашкан. Хөкем ите­лүчеләрне сак ас­тын­да йөр­тергә туры килә, бу исә эшне нык катлауландыра.

Бүген, эшсезлек бөтен тармакларга да үтеп кергән бер заманда, холык төзәтү учреж­дениеләре аеруча авырлык кичерә. Әйтик, әлеге коло­ниядәге комбинат тоткын­нарның 30-35 процентын гына эш белән тәэмин итә. Бүген монда күптармак­лы җитештерү базасы оештырылган. Анда мебель, агач эшкәртү продукциясе, тротуар плитәсе чыгарыла, автосервислары бар. 2012 елда “Форбс” журналы фаразы буенча биредә җитештерелгән эксклюзив мебель илнең холык төзәтү колония­ләрендә ясал­ган иң яхшы 10 товар исемлегенә кертелгән. Былтыр җи-тештерү күләмнәре 48 миллион сумнан арткан. Республика буенча бу сан 1,2 миллиард сум тәшкил итә.

Әле монда 1017 кеше хөкем җәзасы үтә. Шуларның өчтән бере генә эш белән тәэмин ителгәч, кал­ганнары нишли соң? Ко­лониядә спорт бик югары дәрәҗәгә куелган. Шушында тотылучы Михаил Богда­новның чүгәләү буенча Русия рекордлар китабына кертелүе очраклы түгел. Спорт мәйданчыгыннан кеше өзелми, ай саен спартакиадалар үткә­релә. Музыка белән шөгыльлә­нүчеләр дә күп. Заманында монда җәза срогы үтүче берәү Бө­тен­русия “Калина красная” җыр конкурсында катнашкан иде. “ЧК” вокаль-инструменталь ансамбле турында да еш ишетергә туры килде.

— Рәшәткә артында да тормыш кайный, — ди Игорь Вязов. — Өч айга бер туганнары белән озайлы очрашулар була. Ай саен диярлек никахлар теркәлә. Күбрәк хат аша танышалар. Тукландыруга килгәндә, рационда мотлак рәвештә ит, балык, май, сутлар бар. Контингент тыныч бездә, тәртипсез­лекләр булганы юк. Әлбәттә, араларында рецидивистлар күп. Тоткын­нарның 60-70 проценты өчен төрмә — туган йортлары кебек.

Чыннан да, республи­каның иректән мәхрүм итү урыннарында хөкем җәзасын үтеп чыкканнан соң, янә җинаять кыл­ган, ике һәм аннан да күбрәк тапкыр төрмәгә утырган тоткыннар саны — 6100, ягъни бөтен тоткын­нарның 55 проценты, ә беренчегә утыручылар — 4966 кеше.

Гомумән, республикада озак еллар дәвамында авыр һәм аеруча авыр җинаятьләр өчен хөкем ите­лү­челәр саны арта. Үтерүчеләр һәм бәхетле очрак белән генә үтерми калган —“сәламәтлеккә авыр зыян салучылар” саны бөтен хөкем ите­лүчеләрнең 40 процентын тәшкил итә. Ел башына республикада кеше гомерен өзгән — 3688, авыр тән җә­рә­хәтләре ясаган — 567, көчләү һәм сексуаль характердагы гамәл­ләр кылган 486 кеше хөкем җәзасы үтә.

Аларны туры юлга бастыру өчен мөмкин булганның барысын да эшләргә тырышалар. Әйтик, 2008 елда биредә православие гыйбадәт­ханәсе һәм мәчет ачылган. Болары — кырын эшнең, кеше гомерен кыюның никадәр зур гөнаһ икәнен аңлап, тәүбәгә килү­челәр өчен зур ярдәм. Дин әһелләре вәгазь укый, һәр кешенең күңеленә үтеп керерлек сүзләр табарга тырыша.

Колониядә аттестация үт­кән 200 һәм үз ирке белән ялланган 64 хезмәткәр эшли. Аларның аеруча явызлык белән кеше гомерен кыйган Богдановка, башка үтерүче­ләргә булган яхшы мөгамәләсен күреп шаккаттым. Спорт белән Русия рекорды куяр дәрәҗәдә ныклап шөгыль­ләнгән, корыч мускуллы, көр гәүдәле үтерүче алты елдан иреккә чыгачак... Аның белән очрашырга Ходай язмасын!

Чыннан да, колониядә булган вакытта “бер хатынны урманга алып кереп көчләгән, аннары үтергән, бераздан кире урап килеп гәүдәсенә ут төрткән бәндәгә ничек кешечә мөнәсә­бәт була ала?” — дигән сорау бимазалады. Очрашу ахырында аны бирергә җөрьәт иттем.

— Әйе, кеше үтерү — җитди җинаять. Ләкин алар арасында да төрлесе була. Кешене җәфалап, интектереп, шуннан ләззәт табып үтерүчеләрне, маньякларны берничек тә аклап булмый һәм аларның төрмәдән төзәлеп чыгуына әллә ни ышаныч юк, — диделәр миңа. — Ләкин араларында үз-үзләрен саклау, исән калу өчен яисә ялгышлык белән кемнеңдер гомерен өзүчеләр дә бар. Алар мәңгелеккә тәүбә итеп, иреккә чыгу белән эшкә урнаша, гаилә кора, балалар үстерә. Хезмәт эшчәнлекләрендә зур уңыш­ларга ирешүчеләр байтак. Мәсәлән, безнең учреждениедә җәза срогы үткән ике кеше журналист һөнәрен сайлады. Берсе телевидениедә эшли, без аны зәңгәр экраннарда еш күрәбез...

Төрмә мәктәбен үтеп, үз­ләренә гомерлек сабак алу­чылар күбрәк булсын иде дә соң. Ә иң әйбәте, бу мәк­тәпнең ишеген бөтенләй ачмаска!