“Эльба елгасын... төбеннән кичә идек”

Әйткәндәй, Русиядә иң беренче танк 1920 елда Түбән Новгородта Сормовск заводында җитештерелгән. Бөек Ватан сугышы башланыр алдыннан безнең танк гаскәрләре сафында “Т-34”, “КВ-1”, “БТ”, “Т-26” танклары була. Совет танкистлары җиңү язын якынайтуга зур өлеш кертә. Курск боҗрасындагы сугышта ике яктан да барлыгы ун меңгә якын танк катнаша. Дәһшәтле алышта совет танкистлары каһарманлык күрсәтә. Берлинны штурмлаганда да танклар актив кулланыла. Хәзерге заманда хәрби көчләр алдынгы технологияләргә нигезләнгән кораллар белән тәэмин ителсә дә, танк гаскәрләренең әһәмияте кимемәде. Танк гаскәрләренә һәр илнең кораллы көчләрендә, шул исәптән Русиядә, зур игътибар бүленә. Бездә җыелучы “Армата” чылбырлы платформадагы “Т-14” танкы дөньяда иң яхшылардан санала.

“Кызыл таң”чылар Кораллы Көчләрнең төрле гаскәрләрендә хезмәт иткән. Алар арасында диңгезчеләр, мотоукчылар, артиллеристлар, водительләр, тәрҗемәчеләр дә бар. Хезмәттәшләребез арасында танкистлар да хәтсез булып чыкты.

“Кызыл таң”ның баш мө­хәррир урынбасары Рәфис Сәя­хов та танк гаскәрләрендә орудие наводчигы булып хез­мәт иткән. Рәфис Фәнис улы 1969 елда Дәүләкән райо­ны­ның Яскаен авылында туган. 1987-89 елларда Совет Ар­миясе сафында Германия Демократик Республикасында хезмәт иткән. Әңгәмәдәшем солдат хатирәләре белән уртаклашты.
– Сугыш романтикасы һәр авыл малае өчен хас, – дип башлады ул сүзен. – Атышлы уйнау, җәядән – ук, рогаткадан таш ату, пугач ясау... Сугыш белән балачакта кинолар карап та кызык­сы­насың. Өстәве­нә, картәти агачтан очкыч, мыл­тык ясап бирә. Мәктәптә югары сыйныфларда укыганда хәрби-кыр укуларында чын автоматтан ату солдат каешы буу теләген тагын да ныгытты.

Балачак хыялын югары уку йортының беренче курсын тәмамлагач та гамәлгә ашырдык. Төркем белән диярлек 20-25 егет хәрби комиссариатка бардык. Максатыбызга ирештек. Эшелоннарга төяп алып киттеләр. Нәкъ сугыш турында фильмнардагы сыман килеп чыкты. Шинель иңнәрдә, тепловоз кара төтен чыгарып бара. Казаннан “20 А” командасы белән Германия җиренә илтеп “бушаттылар”.

Хәрби гарнизонда Советлар Союзы солдаты икәнле­геңне аңлый башлыйсың. Бер полкта әллә ничә милләт вә­кил­ләре бергә тупланган. Киен­дерә­ләр, ашаталар. Кыскасы, синең өчен көн тәртибе уйланылган. Бер атна дигәндә Форст Цинна шәһә­рендә урнашкан укыту полкында хезмәт башланды. Яр­ты ел дәвамын­да танкны һәр шөре­бенә кадәр өйрәндек. Уку мавыктыргыч итеп оештырылган. Танкистлар әзерләү өчен бөтен шартлар да бар. Бер карасаң, катлаулы кебек. Икенче яктан, безгә, 4-5нче сыйныфларда ук комбайнчы ярдәмчесе булып эшләгән авыл малайларына, әллә ни авыр булмады.

Авырлык, дигәннән. “Т-64 Б” танкы – 40 тонналы, 125 мил­лиметрлы пушкалы, 36 да­нә ядрәле һәм сәгатенә 60-90 чакрым тизлек белән хәрәкәт итүче үзйөреш­ле хәрби машина. Экипаж өч кешедән – командир, наводчик (төзәүче) һәм механик-йөртү­чедән тора. 700-1000 ат көчле мотор сынатмый. Бактагы 1500 литр ягулык 600 чакрым араны үтәргә мөмкинлек бирә. Шулай ук танкта бер пулемет, бер зенит пулеметы һәм газ, төтен җибәрү корылмалары урнашкан. Берсендә күнекмә вакытында 67 килограммлы люкны ябарга онытканмын. Пружинасында каланчага бәрелеп, хәрби заданиене үтәргә комачаулый. Ябарга үрелгән идем, кулга сугып алды. Нәтиҗәдә, бармак сынганлыгы ачыкланды.

Учебкадан хәрби частька күченү җиңел булмаса да, совет солдаты барысына да түзә. Висмар шәһәрендәге хәрби частька урнаштык. Машина паркына алып килеп, һәммә­безгә хәрби консервациядә торган танклар бирделәр. Елга өч тапкыр, тревога вакытында танклар белән чыгып, алга куел­ган бурычларны үтәдек. Айга бер тапкыр үткә­ре­лүче күнек­мә­ләрдә полигонда мишень­нәргә тиде­рер­гә, марш-бросок­ларга, су аша кичүләргә йөрер-гә насыйп булды. Эльба елгасын кичтек. Танк 4-6 метр ти-рәнлек­тәге елга аша кыска гына вакытта су астыннан каршы як ярга чыга иде.

Офицерлар белән шәһәргә хәрби патрульгә чыгу безнең өчен аеруча шатлыклы вакыйга була иде. Балтыйк диңгезе буенда урнашкан шәһәр, башлыча, кызыл кирпечтән төзел­гән таш өйләре, гөмбәзле итеп эшләнгән кыеклары, чирәп белән ябылган түбәләре, пөхтә себерелгән һәм юылган, таш түшәлгән урамнары белән истә калды. 30-40 мең кеше яшәгән порт шәһәре генә булса да, бик күркәм зоопаркы эшләп килә иде. Адым саен сыра­ха­нәләр, чәйханәләр. Беләк­лә­ренә, тәннәренә сурәтләр тө­ше­релгән немец ирләре бер кружка сыра белән сәгатьләр дәвамында урам чатында урнашкан ачык кафеда әңгәмә корып утыра иде.

Командирларның килешүе нигезендә немецларның авыл хуҗалыгында вакытлыча эш­ләргә һәм аларның шәхси йортларында яшәргә насыйп булды. Кәбестә басуында бер чүп юк. Бәрәңге бакчасында йомры ташлар да күп булганлыктан, без конвеерда бәрәңгене таштан аердык. Эш сәгате иртәнге җидедән дүрткә кадәр. Авыл халкы сәгать биш-алтыда актив йөреп ала да сигез-тугызда урамнарда беркем дә калмый. Барысы да я өйдә, я бакчада.

Авыл йортлары, башлыча, ике катлы. Беренче катта хуҗалык блогы, мунча, ашханә. Икенче катта – йокы бүлмәлә­ре. Бездәге сыман 1,5-2 метр биеклектәге коймаларны күр­мәссең. 50-60 сантиметр биек­лектәге тимер я таш коймалар, яки куаклардан “яшел коймалар”. Авыл урамы уртасында чүп салу өчен махсус контейнерлар урнаштырылган. Кавырсын, пыяла, азык-төлек аерым савытларга ташлана. Һәр чан капкач белән ябулы, янә­шәсендә караучысыз йөр­гән бер эт тә, мәче дә юк. Урман, басу чикләренә көчле булмаган электр тогы үткәрелгән 50-60 сантиметр биеклектә тимерчыбыклар сузылган. Корылма малларны көтүчесез көтәргә мөмкинлек бирә.

Шулай итеп, армиядә хез­мәт итү миңа дөнья күрергә дә мөмкинлек бирде. Танкистлар көнен гаилә белән билгелибез. Балаларыма, хатынга солдат хатирәләрен сөйлим, аларның сорауларына җавап бирәм. Солдат каешы буган чакларны искә төшергәч, ничектер рәхәт тә, моңсу да булып китә.


Арабыздан киткән “Кызыл таң”чы танкистларны да онытмыйбыз. Рөстәм Гомәр улы Кузеев 1923 елда Чишмә районының Әмин авылында туган. 1927 елда әтисен Уфага эшкә чакырып алалар һәм гаилә шунда күченә. Тугызынчы сыйныфта укыганда Рөс­тәм аэроклубка йөри башлый: парашюттан сикерә, ату буенча мәк­тәп чемпионы була. Егет­нең хәрби һөнәр сайлыйсы килә һәм, унынчыны тәмам­лагач, Ульяновскидагы бронетанк училищесына укырга китә. 1942 елда фронтка алына. Сугышта өч тапкыр каты яралана. 1943 елда беренче дәрәҗә “Ватан сугышы” ордены белән бүләкләнә. Шул ук елның 22 октябрендә яраланып, бер күзе сукыраеп, инвалид калган 20 яшьлек егет хәрби хезмәтен дә­вам итәр өчен Чи­лә­бе танк бригадасына җибә­релә. 1949 елда экстерн юлы белән институтны тәмам­лап, “Кызыл таң” гәзитенә эшкә ки­лә. Гәзит­тә хезмәт чыныгуы алып, төрле урыннарда эшли, Башкортстан дәүләт педагогия институты ректоры була. Ветеран, галим, журналист Рөс­тәм Кузеев 1998 елда вафат булды.


Закиров Мөхәммәт Тәф­ти­­за­ни улы 1950 елда Караидел районының Дәүләт авы-лын­да туган. Үз авылында – башлангыч, Багазыда – сигезь­еллык, Караиделдә урта мәк­тәп тә­мамлый. “Ленинчы” район гәзи­тендә эшли. Анда тәр-җемәче, әдәби хезмәткәр, урын­дагы радиотапшырулар мөхәррире вазыйфаларын башкара. 1973 елда армиягә алынып, Төрке­стан хәрби ок-ру­гының Кызыл Арват шәһә­рендә танк командиры булып хезмәт итә. Мө­хәм­мәт Закиров, “Кызыл таң”да төрле елларда эшләп, шагыйрь һәм журналист буларак танылды. 2014 елда аның гомере вакытсыз өзелде.

Каләмдәшләребезнең ил иминлеге өчен мөһим булган танк гаскәрләрендә хезмәт итүе белән горурланабыз. Танк­лар киләчәктә дә коры җир гаскәрләренең терәге булып калачак.