Сак йөрегез зур юлларда, юлыкмый хәвефләргә..

Күңелсез статистиканы анализлаганда, белгечләр юл-транспорт фаҗигаләренең сәбәпләрен ачыкларга омтыла, әлбәттә. Безнең илдә ул очракларның 50 процентында әлеге дә баягы “яшел елан” гаепле икән. Эчкечелекнең зыяны хакында яхшы хәбәрдар булуга карамастан, халык ни­гәдер “төшергән” килеш урамга чыга, хәтта руль артына утырырга базнат итә. Ава­рия­ләрнең икенче сәбәбе — юлдан күзен дә алмый барырга тиешле водительнең игътибарын таркатучы факторлар, күп очракта – кесә телефоныннан сөйләшү. Тикше­рүчеләр шуны ассызыклый: телефоннан әңгәмә кору руль артындагы кешегә зур комачаулык тудыра, бу вакытта аның өчен авариягә эләгү хәвефе 3-5 мәртәбә арта!

Юл-транспорт фаҗига­ләренең өченче сәбәбе — зур тизлектә йөрергә ярату. Күзенә ак-кара күренми “чабучылар” беләме икән, әмма тикшерү шуны күрсәтә: югары тизлек авариягә эләгеп, якты дөнья белән хушлашу куркынычын 40 процентка арттыра.

Юл хәрәкәте хәвеф­сезлеге кагыйдәләрен үтә­мәү аркасында да бихисап гомер­ләр өзелә. Хәвефсезлек каешын эләктер­мәү авариягә сәбәп булмас, әлбәттә, тик менә юлда шундый куркыныч хәлгә тарыганда, ул гомерне саклап калырга ярдәм итәр иде.

Балаларны махсус креслога утыртып, тиешенчә каеш белән эләктереп куюга кайбер ата-аналар бармак аша карый. Шуның аркасында да юлларда кечкенә пассажирлар зур зыян күрә, күп очракта аларның гомерен табиблар саклап кала алмый. Былтыр Краснокама районында булган аянычлы хәлне искә төшерү дә җитә. 31 яшьлек ир шәхси машинасында авариягә очрый, үзе исән кала, ә менә арткы урындагы биш яшьлек улы, “Ашыгыч ярдәм” машинасы килеп җиткәнче, авыр тән җәрәхәт­ләреннән күзләрен мәңгелеккә йома. Сабый балалар креслосына утыртылмаган, махсус каешлар белән бәйләнмәгән була. Әгәр дә шушы хәвеф­сезлек таләпләре үтәлгән булса, ул исән калыр иде, ди белгечләр.

Тиешенчә ял итми, арыган килеш сәфәргә чыгучылар үзләрен генә түгел, юл хәрәкә­тендә катнашучы башкаларны да куркыныч астына куя. Руль артында йоклап китү — һәла­кәт­ләрнең тагын бер сәбәбе. Моннан берничә ел элек танылган актер Александр Де­дюш­коның гаиләсе белән ава­риягә эләгеп һәлак булуы нәкъ менә аның арыган халәт­тә юлга чыгуында, дигән нәтиҗә ясый фаҗигане тикше­рүчеләр.

Узган елда булган юл-транспорт фаҗигаләрен анализлаганда, шул ачыклана: иң хәвефлесе — ял көннәре икән. Ә тәүлекнең кайсы вакытында иң күп аварияләр булган ди­сәгез, бихисап гомерләр 17-18 сәгатьләрдә өзелгән. “Зебра”дан юлны имин чыгармын дип уйлаган 6 мең җәяүлене нәкъ менә шул “хәвефсез” урында бәрдереп киткәннәр дә инде.

Юл хәрәкәтендә катнашучылар, руль артындамы ул, әллә инде җәяүлеме, бер-берсенә карата ихтирам белән караса, тиешле кагыйдәләрне төгәл үтәсә, бик күп авария­ләрне кисәтеп булыр иде, әлбәттә. Руль артына кем генә утырмый: водитель таныклыгы бөтенләй бирелергә тиеш түгел диагноз куелган адәмнәр дә “тимер ат”ларда җилдергән очраклар бар. Күптән түгел республикабыз башкаласында таксист булып эшләгән наркоман кулга алынган. Полиция хезмәт­кәрләренә юлыкканчы, әллә ничә ай пассажирлар ташыган ул...

Эпилепсия һәм башка төр нерв-психик авыруларга дучар кешеләрнең дә урыны руль артында түгел. Алар тирә-юнь­дәгеләр өчен зур хәвеф тудыра. Узган ел миңа, журналист буларак ярдәм итүем­не, гаделлекне яклавымны үтенеп, чал чәчле бер абзый мөрә­җәгать итте. Аны, янәсе, полиция хезмәткәрләре нахакка административ җавап­лылыкка тарттырган, хәтта кул күтәргән. Абзый алып килгән бер кочак кәгазьләрне карый башлаган идем, чәчләрем үрә торды: ул эпилепсия белән авырган килеш руль артында йөргән. Чираттагы өянәге вакытында, һушын югалтып, бер пред­приятиенең тимер коймасына килеп бәрелеп туктаган. Һу­шына килгәч, авария урыныннан качып киткән. Закон сакчылары “эзенә” төшеп, кулга алганда, каршылык күрсәткән, сугышкан. “Мине, авыру кешене, рәнҗеттеләр, хатынымны да, эшеннән бүлеп, сорау алырга чакырдылар. Беркем мине якламый, бөтен ышаныч сездә”, — ди бу телефоннан элемтәгә чыгып. Мин, үз чира­тымда, аңа Русиядә эпилепсия белән авыручы кеше­ләргә руль артына утырырга ярамый дигән закон барлыгын аңла­тырга тырыштым. “Бәхе­тегез, коймага гына бәрелгән-сез, ә шунда берәр кешене таптаткан булсагыз, ни намус белән яшәр идегез”, — дидем.

Бу вакыйгадан соң озак уйланып йөрдем. Илебездә чыгарылучы законнарга катылык та, аларны үтәү дә җитми. Нигә ул руль артына эчкән килеш утыручыларны кеше үте­рүче­ләр белән тиңләмәскә, шундый ук каты җәза билге­ләмәскә? Уйлап караганда, юл-транспорт фаҗигаләренең яртысында алар гаепле бит. Ә нерв-психик авыруларга дучар адәмнәрнең водитель таныклыгы алуы бөтенләй башка сыймас хәл.

...Бу дөньяда бар нәрсә дә үзара бәйле. Яшәү сыйфаты түбән илләрдә юл-транспорт фаҗигаләрендә һәлак булучылар саны, бай илләргә караган­да, күпкә зур, ди га­лим­нәр. Шулайдыр, юллар чокыр-чакырдан гына торса, автомо­биль­ләр аннан-моннан гына җыелса, чиновниклар үз кесә­сен дәүләт мәнфәгать­лә­реннән өстен күрсә, алга китеш көтеп булмый...