+1 °С
Болытлы
Барлык яңалыклар
Мең дә бер киңәш
20 август 2022, 16:40
Каен җиләге ни сәбәпле чери?
Безнең авыл урманнан ерак түгел. Бакчабыз зур һәм анда табигать иркенлегендәге җиләк-җимешләрнең күбесен үстерергә тырышабыз. Берничә ел элек каен җиләге дә утырткан идек. Әлегә кадәр ул яхшы уңыш бирде. Быел да аның шатландырасына өмет зур иде. Әмма иртә яздан килгән табигать көйсезлеге каен җиләгенә дә йогынты ясады. Моңа кадәр әйбәт кенә уңыш биргән түтәлләребездә аларның күпләп черүе күзәтелә.
Каен җиләге ни сәбәпле чери?
Каен җиләге моңа кадәр, нигездә, табигать кочагында, иркенлектә генә татлы җимешләре белән куандыра иде. Хәзер селекционерлар аның шәхси бакчаларда да яхшы үсә торган сортларын тәкъдим итә. Билгеле, “ясалма” каен җиләге мондый шартларда аерым тәрбия һәм игътибар бирүне таләп итә.
Гәзит укучыны борчыган сорауларга, әлбәттә, бертөрле генә җавап-аңлатма биреп булмый. Моның өчен каен җиләге үскән мәйдан белән якыннан танышырга кирәк. Шул чакта гына табигать җимешенең ни сәбәпле черүен ачыклап булачак. Әлбәттә, иң беренче киңәш — җимеш өлгергәндә аларны һич тә төрле фунгицидлар белән эшкәртергә ярамый.
Каен җиләгенең черүенә китерүче берничә сәбәп бар. Алар арасында кайсысының югалтуга китерүен бакчачылар үзләре ачыклар.
Суны дөрес сибәргә кирәк!
Гадәттә, җиләкләр яңгырдан соң чери башлый. Сәбәбе – җирдә дымның артык булуында. Бакчачы чаманы белмичәрәк су сипкән очракта да шул хәл күзәтелә. Әлбәттә, каен җиләге су ярата, җирдә дымның җитәрлек булуы аның үсешен, өлгерүен тизләтә. Әмма суны артык күп сибәргә ярамый һәм баланс табарга кирәк. Бакчачылар каен җиләгенә суны аның җимешен җыеп алгач кына сибәргә кирәклеген истән чыгармаска тиеш. Коры һава шартлары дәвамлы булганда суны өч-дүрт көнгә бер тапкыр сибәләр. Әгәр үсентеләр күләгә урында икән – тагын да сирәгрәк.
Суны ничек сибәргә кирәклеген көйләп тә була. Ә яңгыр озакка киткәндә нәрсә эшләргә соң? Мондый очракта җиләкнең тәлгәшләрен җир өстеннән бераз күтәреп, астына салам җәяргә кирәк. Рәт араларына салам түшәп күтәртүнең дә файдасы зур. Ул арытаба дым сакларга да, үсентеләр арасын җилләтергә дә ярдәм итәчәк.
Әйткәндәй, җиләк-җимешне күтәртү җайланмалары кибетләрдә дә сатыла. Тәҗрибәле бакчачылар аның артык мәшәкатьсез ысулын да тәкъдим итә: каен җиләген сабы белән җиргә кадалган пластик чәнечкеләр белән дә күтәрергә була.
Җирегез түбәндә түгелме?
Кагыйдә буларак, каен җиләген калкугарак яисә ясалма рәвештә өелгән (күтәртелгән) түтәлгә утырталар.
Башкортстанның табигый климатик зоналары төрлечә, ягъни көньяк районнарда җәен эссе көннәр өстенлек итә. Әйтергә кирәк, югары һава температурасы дәвамлы булган төбәкләрдә дә җир өеме (вал) ясау үзен аклый. Әлбәттә, “коры” районнарда каен җиләген өелгән җир мәйданына болай утырту үзен акламаячак, дигән фикерләр дә булыр.
Әмма бер шартны үтәгәндә, каен җиләге үсентеләре һич тә дымга сусамаячак. Моның өчен үсентеләрне туфрак өеме сыртының ике яктагы да уртасына һәм шахмат тактасы тәртибендә утыртырга кирәк. Болай эшләү җиләкләр арасында һава йөрүне җайга салырга һәм аларны черүдән сакларга ярдәм итәчәк.
Үсентеләр куе утыртылмаганмы?
Түтәлдәге үсентеләрнең куе булуы яисә башка үләннәр астында калуы да каен җиләгенең черүенә китерә.
Исегездә тотыгыз! Ярым караңгы һәм туфракның артык дымлы булуы – җимешләрнең черүенә булышлык итүче идеаль мохит. Каен җиләген утыртканда рәттә аларның арасы – 30, ә рәт аралары 60 сантиметрдан да ким булмаска тиеш.
Әгәр аны “үрчетергә” теләмисез икән, үсенте мыекларын сезон дәвамында ике тапкыр кисәргә кирәк. Беренчесе – бәбәкләр үсә башлаганда, икенче тапкыр каен җиләге уңышын җыю тәмамлангач башкарыла.
Дөрес ашлыйсызмы?
Каен җиләгенә минералларны дөрес кертүгә дә игътибар кимемәскә тиеш. Алар еш кына үсенте мыекларының һәм яфракларының куе булып үсүенә йогынты ясый. Болар барысы да түтәлләрдә җил-һава йөрүен чикли һәм, шул рәвешле, җиләкнең черүенә китерә.
Шуны истә тотып, бакчачылар һич тә үсентеләрне азот ашламасы белән туендыруда мавыгып китмәсен иде. Хәтта органик ашламаларны да чамасыз кулланырга ярамый.
Гадәттә, каен җиләге үсентеләрен сезон дәвамында өч-дүрт тапкыр туендыру да җитә:
беренчесе – кар эреп беткәч;
икенчесе – бөреләнү һәм чәчәк ату чорында;
өченчесе – уңышын җыеп алганнан соң;
дүртенчесе – август-сентябрь айларында.
Хәлдән ничек чыгарга?
Каен җиләгенең чери башлавын күрү белән аларның бозыла башлаганнарын җыеп алырга һәм аларны җир участогыннан читтәрәк 40-50 сантиметр тирәнлектә чокыр казып күмәргә кирәк.
Аннары түтәлдә калган үсентеләрне “Алирин-Б” ашламасы белән эшкәртергә онытмагыз. Бу эшне берничә тапкыр һәм 10-14 көнгә бер башкаралар.
Нинди үсемлек, җиләк-җимеш үсентеләре сатып алсагыз да, аларның районлаштырылган сортларына өстенлек бирегез. Бакчачыларга соңгы елларда сайлап алу мөмкинлекләре арта. Үсентеләрне сатып алганда аларның фоторәсемнәрдәге матурлыгына түгел, ә характеристикасына игътибар итәргә кирәклеген истән чыгармагыз.
Табигатькә бәйле булмаган таләпләр барысы да бакчачыларның игътибарына, тырышлыгына һәм югарыда күрсәтелгән киңәшләрнең төгәл үтәлүенә бәйле. Аларның иң гадиләре – дөрес утырту, үсенте мыекларын даими рәвештә кисеп һәм чүп үләннәрен утап тору. Шушы киңәшләрне үтәгәндә каен җиләге тырышлыгыгызны мул уңышы белән бәяләр.
Гәзит укучыны борчыган сорауларга, әлбәттә, бертөрле генә җавап-аңлатма биреп булмый. Моның өчен каен җиләге үскән мәйдан белән якыннан танышырга кирәк. Шул чакта гына табигать җимешенең ни сәбәпле черүен ачыклап булачак. Әлбәттә, иң беренче киңәш — җимеш өлгергәндә аларны һич тә төрле фунгицидлар белән эшкәртергә ярамый.
Каен җиләгенең черүенә китерүче берничә сәбәп бар. Алар арасында кайсысының югалтуга китерүен бакчачылар үзләре ачыклар.
Суны дөрес сибәргә кирәк!
Гадәттә, җиләкләр яңгырдан соң чери башлый. Сәбәбе – җирдә дымның артык булуында. Бакчачы чаманы белмичәрәк су сипкән очракта да шул хәл күзәтелә. Әлбәттә, каен җиләге су ярата, җирдә дымның җитәрлек булуы аның үсешен, өлгерүен тизләтә. Әмма суны артык күп сибәргә ярамый һәм баланс табарга кирәк. Бакчачылар каен җиләгенә суны аның җимешен җыеп алгач кына сибәргә кирәклеген истән чыгармаска тиеш. Коры һава шартлары дәвамлы булганда суны өч-дүрт көнгә бер тапкыр сибәләр. Әгәр үсентеләр күләгә урында икән – тагын да сирәгрәк.
Суны ничек сибәргә кирәклеген көйләп тә була. Ә яңгыр озакка киткәндә нәрсә эшләргә соң? Мондый очракта җиләкнең тәлгәшләрен җир өстеннән бераз күтәреп, астына салам җәяргә кирәк. Рәт араларына салам түшәп күтәртүнең дә файдасы зур. Ул арытаба дым сакларга да, үсентеләр арасын җилләтергә дә ярдәм итәчәк.
Әйткәндәй, җиләк-җимешне күтәртү җайланмалары кибетләрдә дә сатыла. Тәҗрибәле бакчачылар аның артык мәшәкатьсез ысулын да тәкъдим итә: каен җиләген сабы белән җиргә кадалган пластик чәнечкеләр белән дә күтәрергә була.
Җирегез түбәндә түгелме?
Кагыйдә буларак, каен җиләген калкугарак яисә ясалма рәвештә өелгән (күтәртелгән) түтәлгә утырталар.
Башкортстанның табигый климатик зоналары төрлечә, ягъни көньяк районнарда җәен эссе көннәр өстенлек итә. Әйтергә кирәк, югары һава температурасы дәвамлы булган төбәкләрдә дә җир өеме (вал) ясау үзен аклый. Әлбәттә, “коры” районнарда каен җиләген өелгән җир мәйданына болай утырту үзен акламаячак, дигән фикерләр дә булыр.
Әмма бер шартны үтәгәндә, каен җиләге үсентеләре һич тә дымга сусамаячак. Моның өчен үсентеләрне туфрак өеме сыртының ике яктагы да уртасына һәм шахмат тактасы тәртибендә утыртырга кирәк. Болай эшләү җиләкләр арасында һава йөрүне җайга салырга һәм аларны черүдән сакларга ярдәм итәчәк.
Үсентеләр куе утыртылмаганмы?
Түтәлдәге үсентеләрнең куе булуы яисә башка үләннәр астында калуы да каен җиләгенең черүенә китерә.
Исегездә тотыгыз! Ярым караңгы һәм туфракның артык дымлы булуы – җимешләрнең черүенә булышлык итүче идеаль мохит. Каен җиләген утыртканда рәттә аларның арасы – 30, ә рәт аралары 60 сантиметрдан да ким булмаска тиеш.
Әгәр аны “үрчетергә” теләмисез икән, үсенте мыекларын сезон дәвамында ике тапкыр кисәргә кирәк. Беренчесе – бәбәкләр үсә башлаганда, икенче тапкыр каен җиләге уңышын җыю тәмамлангач башкарыла.
Дөрес ашлыйсызмы?
Каен җиләгенә минералларны дөрес кертүгә дә игътибар кимемәскә тиеш. Алар еш кына үсенте мыекларының һәм яфракларының куе булып үсүенә йогынты ясый. Болар барысы да түтәлләрдә җил-һава йөрүен чикли һәм, шул рәвешле, җиләкнең черүенә китерә.
Шуны истә тотып, бакчачылар һич тә үсентеләрне азот ашламасы белән туендыруда мавыгып китмәсен иде. Хәтта органик ашламаларны да чамасыз кулланырга ярамый.
Гадәттә, каен җиләге үсентеләрен сезон дәвамында өч-дүрт тапкыр туендыру да җитә:
беренчесе – кар эреп беткәч;
икенчесе – бөреләнү һәм чәчәк ату чорында;
өченчесе – уңышын җыеп алганнан соң;
дүртенчесе – август-сентябрь айларында.
Хәлдән ничек чыгарга?
Каен җиләгенең чери башлавын күрү белән аларның бозыла башлаганнарын җыеп алырга һәм аларны җир участогыннан читтәрәк 40-50 сантиметр тирәнлектә чокыр казып күмәргә кирәк.
Аннары түтәлдә калган үсентеләрне “Алирин-Б” ашламасы белән эшкәртергә онытмагыз. Бу эшне берничә тапкыр һәм 10-14 көнгә бер башкаралар.
Нинди үсемлек, җиләк-җимеш үсентеләре сатып алсагыз да, аларның районлаштырылган сортларына өстенлек бирегез. Бакчачыларга соңгы елларда сайлап алу мөмкинлекләре арта. Үсентеләрне сатып алганда аларның фоторәсемнәрдәге матурлыгына түгел, ә характеристикасына игътибар итәргә кирәклеген истән чыгармагыз.
Табигатькә бәйле булмаган таләпләр барысы да бакчачыларның игътибарына, тырышлыгына һәм югарыда күрсәтелгән киңәшләрнең төгәл үтәлүенә бәйле. Аларның иң гадиләре – дөрес утырту, үсенте мыекларын даими рәвештә кисеп һәм чүп үләннәрен утап тору. Шушы киңәшләрне үтәгәндә каен җиләге тырышлыгыгызны мул уңышы белән бәяләр.
Читайте нас:
© 2019-2024 “KizilTan” электрон басмасы элемтә, мәгълүмат технологияләре һәм киңкүләм коммуникацияләр өлкәсендә күзәтчелек буенча федераль хезмәт тарафыннан теркәлгән.
Теркәлү саны: 2019 елның 24 маендагы Эл сериясе № ФС 77-75682.
Басманың яшь категориясе 12+
___________________
Сетевое издание «KizilTan» зарегистрировано Федеральной службой по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций (РОСКОМНАДЗОР)
Регистрационный номер: серия Эл № ФС 77-75682 от 24 мая 2019 г.
Возрастная категория издания 12+
Гамәлгә куючылары: Башкортстан Республикасы Матбугат һәм киңкүләм мәгълүмат чаралары агентлыгы, Башкортстан Республикасының “Республика Башкортостан” Нәшрият йорты дәүләт унитар предприятиесе.
____________________
УЧРЕДИТЕЛИ: Агентство по печати и средствам массовой информации Республики Башкортостан, Государственное унитарное предприятие Республики Башкортостан Издательский дом «Республика Башкортостан».
Баш мөхәррир Фаил Камил улы Фәтхетдинов.
Кабул итү бүлмәсе телефоны: 8 (347) 272-13-61.
___________________
Главный редактор: Фатхтдинов Фаил Камилович.
Телефон приемной: (347) 272-13-61.
Телефон
8(347)272-13-61
Электрон почта
kyzyltan@mail.ru
Адресы
450079, Уфа шәһәре, Октябрьнең 50 еллыгы урамы, 13 нче йорт
Реклама хезмәте
8(347)272-62-27
Хезмәттәшлек
8(347)272-62-27