Кайда Ханис – шунда уңыш!

Соңгы елларда республика гәзитләрендә Ханис Хаҗимовның исеме еш күренә башлады. Һөнәре буенча журналист булмаса да, автор үз мәкаләләрендә көнүзәк мәсьәләләр күтәрә. Районның шәрәфле шәхесләре, хезмәт батырлары турында сурәтләмәләре аеруча яратып укыла. Чөнки ул булачак мәкалә героеның тормыш юлын җентекләп өйрәнә. Фикерләрен архив материаллары белән дә ныгыта. Авторның каләме астыннан барлыгы 300дән артык мәкалә чыккан.
Ханис Ситдыйк улы 1952 елның 27 маенда Балтач районының Уразай авылында туган. Әнисе Миңненур апа сөйләве буенча, ул елда иген бик уңа. Хезмәт көненә колхозчыларга ашлык тараталар. Авыл халкы икмәкне күкрәгенә терәп телә башлый.

– Улыбыз муллык, бәхет алып килде, – дип куана ана.
Әтисе – Ситдыйк Хаҗимулла улы заманы өчен укымыш­лы кеше була. Илле ел гомерен башлангыч сыйныф укучыларына белем бирүгә багышлый. Хезмәтен яратучы, таләп­чән мөгаллим иде, дип искә ала аны күпсанлы укучылары.
Бөек Ватан сугышы сынауларын үткән кыю яугир үз гаиләсендәге дүрт баласында да кечкенәдән белемгә, хез­мәт­кә мәхәббәт тәрбияли. Биш яшендә үк укырга-язарга өй-рән­гән улы Ханискә карата аеруча игътибарлы була. Шуңа малай бик үткен, яхшы хәтер-ле, игътибарлы булып үсә. Бик яхшы укый, мәктәп елларында ук оештыру сәләте ачыла. Иптәшләре аны мәктәпнең комсомол оешмасы секретаре итеп сайлыйлар. Өстәвенә, бик матур җырлый да, районда үткәрелүче үзешчән сәнгать смотр-конкурсларында катнашып, призлы урыннар яулый. Халык алдында югалып калмау, җиңүгә омтылыш – яшь егетнең төп сыйфатлары була.
Урта мәктәпне тәмамлаган егет алдында “кая барырга” ди­гән сорау тормый. Ханис укы­тучы булырга карар итә һәм Башкорт дәүләт универ­си­тетының тарих факультетын сайлый. Ул вакытта тарих факуль­тетына эләгү бик чете­рекле мәсьәлә иде. Чөнки тоташ республикага 50 урын. Шулай да Ханис республика­ның иң абруйлы югары уку йортына имтиханнарны уңыш­лы тапшырып, үзенең мәктәптә төпле белем алуын исбатлый. Шулай итеп, егет алдында зур мөмкин­лекләр ачыла. Ул яхшы укый, материалларны тиз һәм төпле үзләштерә. Җәмәгать эшләре­нең уртасында кайный. Сту­дент­лар профкомы әгъза­сы, тулай торакта студсовет вә­киле, үзешчән сәнгать түгә­рәгендә җырчы, уку алдынгысы. Тырышлыгын, белемгә омтылышын күреп, аңа аспирантурага әзерләнергә тәкъдим итәләр.
Болар, әлбәттә, яшь организм өчен эзсез генә үтмә­гәндер. Соңгы курсларда укыганда Ханис йөрәгенең вакыт-вакыт чәнчеп алуын сизә башлый. Авыртулар бик ешая башлагач, бу хакта диплом эше җитәкчесе Фәрит Кирәев­ка әйтергә мәҗбүр була. Фәрит Сабир улы, Ханис Ситдыйк улыннан соң үземә дә аңарда уку бәхете елмайды, бик кыю, тәвәккәл кеше иде. Ул озак уйлап тормыйча Ханисне атаклы профессор, медицина фән­нәре докторы, алтын скальпель иясе Наил Гатауллин яны­на алып килә. Егетне карап чыкканнан соң Наил Гайнәт улы йөрәк өянәге дигән диагноз куя. Ул елларда мондый диаг­нозлы авыруларны Советлар Союзының өч кенә, шул исәп­тән Горький (хәзерге Тү­бән Нов­город) шәһәрендә генә дәвалыйлар. Профессор Горькийдагы коллегалары белән элемтәгә керә һәм егет­кә юллама язып тоттыра.
...Яшь организм катлаулы хирургик оперцияне җиңел үткәрә һәм егет тиз арада савыгып Уфага кайта. Диплом эше проектын “отлично”га яклап, дәүләт имтиханнарын уңышлы тапшырып, курсташлары белән бергә университетны тәмамлый.
Яшь белгечне туган ягы – Балтачка озаталар. Район халык мәгарифе бүлегендә исә аны иң төпкелдәге Тучыбай урта мәктәбенә директор урынбасары итеп тәгаенлиләр.
– Бар иде бит заманалар. Тучыбай мәктәбенә якын-тирәдәге биш авылдан 660 бала йөри иде. Алар барлыгы 14 комплект сыйныфларда укыдылар, – дип искә ала ул елларны хезмәт ветераны.
1981 елда Ханис Ситдыйк улының тормышында кискен борылыш була. Аны Советлар Союзы Коммунистлар партия­сенә кабул итәләр.
– Синең тормышың белән районга эшкә кайтканыңнан алып кызыксынып торам. Адымнарың ышанычлы. Район үзәгендә тирә-якта иң зур мәдәният сарае төзелә. Аңа бүгеннән директор кирәк. Бик авыр вазыйфа. Ләкин башкарып чыга алырсың, дигән ышанычым бик зур. Әйдә, иртәгә­дән эшкә башла! – дип партия райкомының беренче секретаре Гафурҗан Фәтхуллин Ханиснең үзеннән бигрәк бюро әгъзалары өчен көтелмәгән тәкъдим ясый.
Ханис Ситдыйк улының тормышында иң җаваплы көн­нәр башлана. Төзелешне бил­геләнгән вакытка тәмамлар­га кирәк. Ә объектта, халык теле белән әйткәндә “уникенең берсе юк”. Кирәкле җиһазлар хәстәрләп, Уфа, Стәрлетамак, Салават, Чиләбе, Дүртөйле юлларын бик күп тапкырлар үтәргә туры килә. Күп мәсьә­ләләрне уңай чишәргә төзе­лешнең партия өлкә комитеты контролендә булуы ярдәм итә.
– Ул елларда респуб­ликаның мәдәният министры булып эшләгән Вилләр Даутовны өлкән буын вәкилләре яхшы хәтерли торгандыр. Карап торуга бик тыныч кына кеше иде ул. Ләкин берәр эшкә тотынса, аны җиренә җиткереп куймыйча тукталмый иде. Җит­мәгән җиһазларны, материалларны табуда Вил­ләр Йомагол улының ярдәме бик зур булды. Төзелешнең ку­раторы Рәшит Исламов та бик тырыш, булдыклы егет иде, – дип хатирәләре белән уртаклаша әңгәмәдәшем.
1982 елның 2 нояб­рендә район мәдәният сараен ачу тантанасы үткәрел­де. Бәй­рәмгә партия өлкә комите­ты­ның беренче секретаре Мид­хәт Шакиров та килде. Ул тө­зе­леш нәтиҗәләреннән бик ка­нәгать калды, төзүче­ләрне мактады, күпләргә дәүләт бү­ләкләре, мактаулы исемнәр тапшырды.
Тик Ханис Ситдыйк улының үзенә генә яңа мәдәният сараенда эшләү бәхете тәтемә­де. Аны тагын да җаваплырак, тагын да катлаулырак участокка – районның халыкка көн­күреш хезмәте күрсәтү комбинатына директор итеп тәгаен­ләделәр. Иң авыр һәм иң четерекле тармак. Ай саен чәч кисүдән алып, аяк кием­нәре ремонтлауга кадәр барлыгы 21 төр план үтәргә кирәк! Бер генә төр планың үтәлмәсә дә, исемеңне “кара такта”га язып куялар.
Эшне җайга салуда район Советы башкарма комитеты рәисе урынбасары Гадел Әх­мә­тов­ның ярдәме зур булды. Тырыш хезмәт, әлбәттә, уңай нәтиҗә­лә­рен бирми калмады. Балтач районының халыкка көнкүреш хезмәте күрсәтү комбинаты коллективы республика тармак министрлыгының күчмә Кызыл байрагына лаек булды. Аны тапшырырга министр Наил Котышев үзе килде.
Ханис Хаҗимовның мәдә­нияткә омтылышы, халык бе-лән берлектә эшләү тәҗрибәсе районның кино челтәре директоры вазыйфасын башкарганда аеруча ачык күренде. Коллектив 10 ел рәттән республикада алдынгылар сафында булды.
Күпчелек киномеханиклар дәүләт бүләкләренә лаек булды. Ә директор Ханис Ха­җимовка “Башкортстан Рес­пуб­­ликасының атказанган мә­дәният хезмәткәре” дигән мактаулы исем бирелде.
Кино челтәрендә 15 ел эшләгәннән соң Ханис Ситдыйк улын сәнгать мәктәбе директоры итеп куйдылар. Биредә ул 10 ел эшләде. Балтач районының сәнгать мәктә­бе коллективы нәкъ шушы чорда иң югары биеклекләргә иреште, дисәм, һич арттыру булмас.
Музыкант-теоретик Эльмира Гайфуллина, виртуоз баянчылар – Башкортстанның атказанган мәдәният хезмәт­кәре Наил Галләмов, Гөлназ Рәхимҗанова, Илшат Нуркаев республика күләмендә танылу алдылар. ”Зөлфия” ансамбле җитәкчесе, Башкортстанның атказанган мәдәният хезмәт­кәре Раушания Хәсәно­ва кол­лективның иҗат җимешләрен Парижга алып барып күрсәтеп, французларны шаккатырды. Вокал укытучысы Рая Хәмәе­ваның укучылары Мәскәүдә үткәрелгән конкурста җиңеп кайтты. Венера Баландина сәнгать мәктәбенең иҗади тормышына заман биюләре алып керде. “Нью Данс” ансамбле озак еллар дәвамында уңыш­лы чыгыш ясый, репертуарын яңартып кына тора. Эльвира Хәмәтнурова җырчылар студиясе оештырып, мәктәп тарихына яңа битләр өстәде. Рәссам-дизайнер Ксения Шакирова, портретист буларак танылу алган Ирина Тукаева үзенчәлекле картиналар иҗат итте. Рәссам-скульптор Альберт Шәйхлисламов укучыларны майлы буяулар белән эш­ләргә өйрәтте. Укучысы Сала­ват Латыйпов белән алар “Сагышлы ана” паркында Әфган­станда интернациональ бурычын үтәгәндә һәлак булган якташларыбыз образын гәүдә­ләндерүче “Солдат бурычы” дигән монументаль скульптура тудырып, дан казандылар. Шуларның нәтиҗә­се буларак, республика Прези­дентының 2012 елның 26 май Указы ни­гезендә Ханис Хаҗи­мов Башкортстан Рес­пуб­ликасы­ның Почет грамотасы белән бүләк­ләнде.
Ул елларда район хакимияте башлыгы булып эшлә­гән Рәфил Галләмовның мәдә­нияткә, аның үсешенә нык игътибарлы булуын да билгеләп үтәргә кирәк.
Лаеклы ялга чыккач, Ханис Ситдыйк улы иркенләп журналистика белән шөгыльлә­нә башлады. Ике республика гә­зитенең ел лауреаты булып танылды. Русия Федерация­сенең һәм Башкортстан Рес­публикасының Журналистлар берлегенә әгъза булып кабул ителде. Кыска гына вакыт эчендә дүрт китап язып өлгер­де. Шуларның берсе “Уразай һәм уразайлылар” дип атала. Туган авылына, туган туфрагына аерым мөнәсәбәт саклый ул. Авылдагы йортларын сатып, бәхет эзләп чыгып киткән­нәрне аңлый да, күңеле белән кабул итә дә алмый. “Ничек ин­де тәпи киткән чирәмле ояң­ны сатасың, йөрәкне сату бе­лән бер бит ул. Картайган кө­неңдә кайтып күрер урының бит. Дөньялыктан иртә киткән туганнарым, әти-әнием төзе­гән, матурлаган изге җир! – ди мәкаләбез герое. – Туган як тарихын өйрәнү дә тарихыбыз югалмасын өчен эшлә­нә”.
Балтач районы тарихын язуда да Ханис Ситдыйк улы башлап йөрүчеләрнең берсе булды. Аның байтак бүлек­ләрен дә үзе язды.
Ханис Ситдыйк улының гаиләсе дә күпләргә үрнәк булырлык. Хәләле Җиһания ханым Куйбышев (хәзер Самара) шәһәрендәге планлаштыру институтын тәмамлады һәм район­ның авыл хуҗалыгы идарә­сендә баш икътисадчы булып эшләде. Фидакарь хез­мә­те өчен Русия Федерация­се Авыл хуҗалыгы ми­нистр­лыгының Мактау грамотасы бе­лән бүләкләнде.
Уллары Рудаль югары уку йортын тәмамлап, Уфа шәһә­рендә эшли. Тормыш юлдашы – Балтач сылуы Лена белән ике ул һәм бер кыз үстерәләр.

Рим ӘХМӘТОВ,
Башкортстан Республикасының атказанган матбугат һәм киң мәгълүмат хезмәткәре, Әнгам Атнабаев исемендәге әдәби премия лауреаты.