“Күңелдә – изгелек, тәрәзәләрдә утлар сүнмәсен!”

Яратам мин туган авылымның айлы кичләрендә һава сулап, балачактан күңелгә якын урамнарны буйларга, хисләргә бирелеп, тирә-юньгә сокланып яшьлек эзләреннән атларга. Билгеле, шәһәрдән кайтып, биредә төпләнгәч, инде өлкәннәр сафына баскач, үткәннәрне барлыйсың. Алдыңда – күз явын алырлык бизәкле капкалар, заманча күркәм йортлар, таныш тәрәзәләр.

Әлбәттә, үзгәртелгәннәре дә, яңартылганнары да бар. Хәтта кайбер ихаталарда икешәр йорт та пәйда булган. Кичләрен исә, көзге моңсу тәрәзәләрдән электр уты сирпелә. Шулай, бер кичне бездән ерак түгел генә урнашкан парлы йортларның берсенең ишеген шакырга базнат иттем. Анда хезмәт ветераны Әскать ага белән улы, I төркем инвалиды Әлфир Фәхрет­ди­нов­лар акрын гына гомер арканын ишә. Хәл-әхвәлләрен белеп чыгарга булдым. Әскать ага, әлбәттә, миңа малай чактан ук таныш. Кызы Зөлфия уңган кияве белән бер ихатада заманча йорт та төзеп кергәннәр икән.

Әскать абыйны шакмаклы кабиналы (“полуторка”) машинада йөргән чагыннан ук хәтерлим әле. Баксаң, ноябрь уртасында 90 яшь тулган икән үзенә. Сөйләшеп киттек. Ә бит аның тормыш китабы­ның тәүге битләрендә үк кара “тап­лар” пәйда булган. Илебез кү­гендә кара болытлар куергач, авылда янгын сүндерүче булып хезмәт салган әтисе Имай аганы да фронтка озаталар. Әнисе Зө-ләйха апа исә 7 бала белән торып кала, ничек кирәк, шулай тормыш көтә: урагын ура, көлтәсен бәйли, барынча балаларының өс киемнә­рен бөтәйтә. Әлбәттә, җилекләргә үтеп кергәне – каһәрле ачлык, ”уф Алла арбасы”. Ярый әле колхоз бәрәңгесе, кәлҗемә, юа, балтырган, сарана, кымызлык була. Аларның һәммәсе яшәү чыганагына әверелә. Ә менә өчпоч­маклы хатлар килүе туктагач, гаиләгә шомлы хәбәр ирешүе – Имай аганың 1942 елда һәлак булуы йөрәк­ләрне тетрәтә. Ә исәннәргә ничек тә яшәргә кирәк.

– Киндер күлмәк-ыштан киеп, киндердән сугылган капчыкка ике дәфтәр салып мәктәпкә укырга барган чакларымны әле дә хәтер­лим, – ди Әскать ага. – Ничек тә 4 класс белем алырга тырыштым. Завуч булып эшләгән Шәмсия апа Хафизова безгә ана теленә генә түгел, азмы-күпме җыр-моңга да мәхәббәт уятты, ул моңлы итеп мандолинада да уйный иде. Безгә кичке мәктәптә дә белем биргән кеше әле ул. Кыскасы, миңа 7 класс белемгә ия бу­лу турында таныклык биреп чы­гардылар.

Әскать шул ук вакытта авылда Түбән оч көтүен Әһәлтдин Габд­рәүпов белән дүрт ел көтә. Шуның белән өстен-башын бөтәй­тә, замандашлары арасында үзен ким-хур итми. Һәр чират саен йорт ху­җа­сы ашата, бә­рәң­ге­сен, бодаен өләшәләр. Алай гынамы соң?! Тырыш, тиктормас егет чабата үрүдә дә үзенең осталыгын сынап карый. Һәм ул авылда иң оста чабата үрүчеләр исем-легендә була. Аларны, таңнан торып, җәяүләп Бишбүләк, Мәнәвез­тамак базарларына бәләкәй чаналарга салып алып барырга кирәк бит әле. Анда да товарың­ның сыйфатына карап, сайлап кына алалар.

Әскать ага шәхси тормышын да чабаталарыдай матур үрде, алдына изге максатлар куйды. Авылда тракторчылар курсы ачылуын ишетү белән ул бирегә укырга йөри башлый, Габидулла абый Салаватовтан тәүге дә­ресләр ала. Һәм шул ук урып-җыю чорында ук аның ярдәм­чесе булып комбайнда эшли. Соңрак инде, Германиядә дүрт елга якын армия сафларында хез­мәт итеп кайткач, басу корабын үзе 4 ел “иярли”. Азмы-күпме тормыш чыныгуы алган Әскать Фәхрет­динов алдынгы комбайнчылар Ринат, Рәшит Шә­ри­повларга, Гайнулла Хә­лиул­лин үрнәгенә ияреп, шактый уңышларга — премияләр, Мактау грамоталары, натуралата хезмәт хакы — 17-18шәр центнер ашлык алуга ирешә. Үз чиратында, ул данлыклы “Победа” колхо­зының рәисе, өч тапкыр Хезмәт Кызыл Байрагы ордены кавалеры, сугыш ветераны Габдул­ла Кадыйр улы Фәритов­ның гадел, тәҗрибәле, искиткеч кешелекле җитәкче булуын олы ихтирам белән искә алды. Хуҗа­лык­ны республика дәрәҗә­сен­дә танытуы – үзе шуңа ачык дәлил.

Аннан соң, Әскать Имай улы “ГАЗ-51” машинасында шофер сыйфатында хезмәт куя — 10 ел дәвамында колхоз фермаларыннан Бишбүләк сөт-май заводына сөт ташый. Ә инде соңрак, тормыш иптәше Фатыйма апа белән Кыңгыр-Мәнәвездә шактый еллар дуңгызчылык фермасында эшлә­де­ләр. Берсе дуңгызлар караса, икенчесе биш корпуста слесарь вазыйфасын башкара — суүткәргеч торбаларны, тирес чыгару транспортерларын, башка җиһазларны ремонтлый. Билгеле, колхоз эшендә ал-ял юк. Шәхси хуҗа­лыкны да алып барырга кирәк. Авыл җирендә мал-туарын, кош-кортын тотмыйча да булмый. Мө­гезле эре терлек, сарыклар өчен саламын, печәнен хәстәрләү мө­һим. Печән дигәннән, заманында Әскать ага, шулай ук Әскать Әсә­дуллин белән миңа җәйге каникуллар чорында ат печән чапкычында аларның ярдәмчесе булып эшләр­гә туры килгән иде. Кем әйтмешли: кигәвен-черкиләр­не генә куып тормадым, көндез 6 атны чишмәгә су эчертергә алып бардым, төш вакытында эшче­ләргә итле аш пешереп, чәй кайнаттым. Атлар яратуымны бел­гәч, алар миңа тигез акланнарда чапкычны да ышанып тапшырдылар. Әлбәттә, бу мизгелләрдә үсмернең авызы колагына җитә иде. Алай гынамы?! 13-14 яшьлек бала ике көнгә бер ата йортының ишегалдына яланнан фурман тутырып, хуш исле печән төяп кайтсын әле! Алны-ялны белми колхоз пилорамасында эшләгән, чөген­дер плантациясендә бил бөккән әти-әнисенә үзенә күрә олы ярдәм дә, азмы-күпме хезмәт тәрбиясе дә булгандыр.

Еллар үткәч, авылыбызның хөрмәтле кешесе, имам-хатыйб Салават Шакир улы Салаватов кайчандыр үзе белән комбайнда эшләгән ярдәмчесе Әскать аганы мәчеткә күз-колак булырга чакыра. Соңрак мәзин була. Менә шулай ул изге дин юлына баса. Дистә­ләгән еллар дәвамында халык тарафыннан бирелгән хәер-сәда­каның исәп-хисабын төгәл алып бару, аны максатчан куллану өчен җаваплы була. Бу җәһәттән авыл зиратын заманча итеп ихаталауны оештыруда да Әскать Имай улы­ның өлеше зур. Болардан һәм азан әйтүләрдән тыш, корбан чал­ган, никах укыган, балага исем куштырган йортларга барып, йолаларга, дини кануннарга туры китереп Коръән уку аның изге бурычына әверелде. Шуңа да аны элегрәк күрше Миякә районыннан, хәтта Уфадан да төрле дини чараларга чакырдылар. Аның ихласлыгын, изге күңеллелеген һәр мөселман сабый да аңлыйдыр, мөгаен. Арттыру, фәстерү түгел, мин моңа лаеклы ялга чыгып, туган авылым Кыңгыр-Мәнәвезгә күченеп кайткач, янә тагын бер кат инандым. Биредә миңа төрле елларда үз башлангычым белән “Әнкәйләр чишмәсе”н төзеклән­дереп, аны мөселман йоласына тәңгәл китереп ачканда да, шулай ук күңелем кушканча оештырыл­ган “Саумысыз, туганнар!” сабантуенда да, “Сагынабыз сезне, замандашлар!” “Урамдашлар” дип аталган үзенчәлекле бәйрәмнәрдә дә мөхтәрәм авылдашым Әскать аганың янә ихласлыгын тойдым. Һәр күзәнәге­безгә үтеп керерлек итеп укылган вәгазьләр, азаннар, догалар, әл­бәттә, Коръән сурәлә­ре беркемне дә битараф калдырмады...

Димәк, үтелгән гомер эзсез тү­гел икән. Ни дисәң дә, тормыш ип­тәше Фатыйма апа белән кулга-кул тотынышып 64 ел яшә­гәннәр, 4 балага гомер бүләк иткәннәр. Аларның берсе дә туган төбәктән читкә китмәгән. Өлкәне — Фәнис гаиләсе белән Иттихат авылында яши, Айсылу – Биш­бүләктә, югары белемле Зөл­фия кияве белән туган йорт ихатасында искиткеч матур, заманча йорт төзеп, аллы-гөлле чәчәкләр үстереп, шушында яшиләр. Тик менә Әлфирнең генә язмышы аянычлы булды, урманда һәлакәткә очрап, I төркем инвалидына әве­релде. Менә 20 ел инде инвалид арбасында, әтисе белән 1959 елда төзелгән, әмма матур итеп ремонтланган, барлык уңайлык­лары булган йортта гомер киче­рәләр. Телевизордан татар-башкорт тапшыруларын һәрдаим карап, күңелләрен юаталар, ил-көн яңалыклары белән танышып торалар. Әлфир исә компьютер бе­лән дә дуслашкан. Ә менә Зөлфия белән тормыш иптәшенең якыннары янына кайтып төпләнүләре, туган йортта утны сүндермәүләре искиткеч тәвәккәл адым булган. Социаль хезмәткәр вазыйфасында гына түгел, кан тарту, туганлык җепләренең өзелмәвен тоемлый­сың бу тәңгәлдә. Әти белән туга­ныңны курчалау — вакытында ашату-эчертү, мунча ягып кертү, кирәк чакта уколын кадау – барысы да миһербан­лылык, күңел җылысы бит.

Инде көндезен дә кайберәү­ләрнең капкалары бикле заманда яшәсәк тә, сирәк-мирәк хәл белү­челәр очрап куя. Күптән түгел күр­шеләре, педагогик хезмәт ветераны, 92 яшьлек Сәлимә Газиз кызы Әсәдуллинаның килеп керүе дә ике ир-атның күңелен ничек җылытмасын инде! Фәкать, менә бүген заманында үзен аямыйча эшләгән, барыр юлында изге га­мәлләр кылган хезмәт ветераннарына, инвалидларга социаль яклап кадер-хөрмәт кимемәсен, балкып торган тәрәзәләрендә утлар сүнмәсен иде...

Әнвәр Сөләйманов.
Бишбүләк районы.