Республика буйлап Фольклориада атлый!

Дөньякүләм чараны, Башкортстан башкаласыннан тыш, ике дистәгә якын район һәм шәһәр кабул итте.

VI Бөтендөнья фольклориадасы кысаларында Бөрҗән районында башкорт халык эпосларының, мифларының һәм риваятьләренең иң төп персонаж­ла­рының берсе булган Акбузатка һәйкәл ачылды.
Елкычыккан күле янындагы һәйкәлне ачу тантанасында CIOFF президенты Филипп Боссан һәм Башкортстанның мәдәният министры Әминә Шәфыйкова, шулай ук Фольк­лориадада катнашучы илләр вәкилләре һәм башка кунаклар катнашты.

Сәхнәгә урындагы фольклор коллективлары һәм балалар – эпосларны укучылар чыкты, алар кунакларны башкорт хал­кының гореф-гадәт­ләре һәм бай мәдәни мирасы белән таныштырды. Бәйрәм Роберт Юлдашевның, “Курайчы” төр­кеме һәм “Guzel-Dance” ансамбле концерты белән тә­мамланды.
“Акбузат” монументаль-скульптура композициясе – Өлфәт Кобагышевның эше. Автор сөйләвенчә, һәйкәл эшләү идеясе ерак 1977 елда, Мәскәүнең “Наука” нәшрия­тында “Башкорт халык эпосы” китабы чыккач барлыкка килә. Шулай, студент чагыннан ук ул эпос геройларына һәйкәл булдыру идеясе белән янып яши. Акбузатка юл озын булган. Ләкин иң мөһиме – нәтиҗә. Автор аннан канәгать.
“Скульптор булу аз, чөнки монда гадәти атны гына су­рәтләп булмый. Акбузат – мең еллар дәвамында чәчәннәр­нең шигъ­ри теле белән шомартылган образ. Аны сән­гатьнең монументаль төренә күче­рергә кирәк иде. Эпосны бел­мичә, моны ничек эшли­сең? Чәчән­нәр мифик образны бик яхшы сурәтләгән. Минем композиция тулысынча эпосларга нигез­ләнгән”, – ди Өлфәт Кобагышев. Останың тагын бер мө­һим максаты бар – Урал батырга һәйкәл кую. Скульптор фикеренчә, ул Уфада булырга тиеш.
Акбузат – әлегә башкорт халкының эпик әсәрләре ниге­зендә булдырылган бердән­бер һәйкәл. Аның республика халкы өчен мөһим­леген аксакалыбыз, Башкорт­станның халык шагыйре Рә­шит Шәкү­ров та билге­ләп үтте:
– Бу – республикада әлегә тиңе булмаган һәйкәл. Акбузатта – безнең борынгы тарих, ул – безнең рухыбыз, идеаль дөньябыз. Безнең эпос батыры, Урал батырның канатлы тулпары, эпослар мотивларына ярашлы, күктән төшкән ат. Образга халыкның рухи ныклыгын гәүдәләндерүче колачлы идея салынган. Без­нең өчен бу – зур вакыйга.
VI Бөтендөнья фолькло­риа­дасының рәсми делегациясе Бөрҗән районында табигый тыюлыкта – Шүлгәнташ мәга­рәсендә булды. Чит ил кунаклары палеолит чорының кыя ташлары күчермәләрен карады.
“Без бик матур, искиткеч урыннарны күрдек”, – дип бил­геләп үтте халыкара фольклор фес­тивальләре һәм традицион сәнгать оешмалары советы президенты Филипп Боссан.
“Башкортстан кечкенә Швей­цария кебек. Швейца­риядә дә мәгарәләр бар, ләкин мондагы кебек үк тәэсир калдырмый. Без күргән рәсемнәр зур кыйммәткә ия”, – диде CIOFFның мактаулы әгъзасы Сирил Ренц.
Стәрлетамак Словакия­дән, Индонезиядән, Испания­дән, Мексикадан, Болгария-дән 146 кунак кабул итте. Болгариянең “Пламъче” ансамбле составында гына да 35 артист кил­гән.
Кунакларны шәһәрнең иң яхшы коллективлары сәлам­ләде.
Испанияне Фольклориадада “Coro e danza de Lorca” дип аталган коллектив тәкъ­дим итте. Лорка – Испаниянең көньяк-көнчыгышында, Мурсия провинциясендә урнашкан шәһәр. Бу – данлыклы коллектив. 75 ел эшләү дә­ве­рендә Мурсиядән килгән коллектив барлык кыйтгаларны йөреп чыккан. “Антарктидада гына булмадык”, – дип шаярта үз­ләре. Башкортстан аларда онытылмаслык тәэс­соратлар калдырган. Фестивальне ачу тантанасындагы чагу тамашадан тыш, ис­пан кунакларын безнең шәһәр­ләрнең яшеллеге таң калдырган.
Нуриман районында Поль­ша, Греция, Панама, Казахстан һәм Колумбия кунаклары район Мәдәният сарае каршындагы мәйданда традицион халык уеннарында катнашты.
Алар кашыкка йомырка салып, көянтә-чиләк белән йө­герде, капчык киеп узышты, күзләрен бәйләп чүлмәк ватты, бүрәнә өстендә капчыклар белән сугышты. Мөгаен, кунаклар өчен иң популяр һәм яраткан ярыш җәядән ук ату булгандыр.
Польшаның “Mystkowianie” төркеменнән Бөтендөнья фольклориадасында катнашучыны башкортстан­лылар­ның, шул исәптән нуриман­лы­лар­ның, кунакчыллыгы таң калдырган.
– Башкортстанда шундый игелекле кешеләр яши! Монда чәй бик тәмле! Бал шәп! Һич­шиксез, туганнарыма күчтәнәч итеп алып кайтып китәм, – ди Польша кунагы.
Караидел районы үзәген­дә дә Македония, Перу, Франция, Румыния, Беларусь, Палестина, Эквадор коллективлары үзлә­ренең музыкаль программаларын күрсәтте. Район үзә­ге­нең төп мәйда­нын­­да бик күп өлкәннәр һәм балалар җыел­ды. Һәм бу га­җәп тә түгел – мондый кү­ләмле чара Караидел җирен­дә беренче тапкыр узды.
Чит ил кунаклары өчен бу көнне башкорт, татар, урыс һәм мари ихаталары, шулай ук декоратив-гамәли сәнгать күргәзмәсе эшләде. Румыния һәм Эквадор вәкилләре капчык киеп һәм көянтә-чиләк белән йөгерү, гер күтәрү кебек милли уеннарда зур дәрт белән катнашты.
Палестина һәм Беларусь коллективлары чыгышларына әзерлек вакытында дустанә бию баттлы оештырдылар, шуның белән башка катна­шучыларның да игътибарын җәлеп иттеләр.
Мишкә районында үткән Фольклориада очрашуларында Белоруссия (“Лирники” халык музыкасы ансамбле), Палестина (“Гурба Лажи” бию коллективы), Перу (“Бисентенарио” фольклор коллективы), Румыния (“Мартисорул” фольклор коллективы), Төньяк Македония (“Илинден” халык бию­ләре ансамбле), Франция (“Лез Энфан Д’Арузио” фольклор коллективы) һәм Эквадор (“Митад Дель Мундо” фольклор коллективы) артистлары катнашты.
CIOFF® президенты Филипп Боссанның килүе Мишкә районында яшәүчеләр өчен чын сюрприз булды. Ул район­­ның матурлыгына, шулай ук биредә үз тради­ция­ләрен һәм гореф-гадәтләрен, мари фольк­­лорын саклауга зур хөр­мәт белән карауларына соклануын белдерде.
Учалы районы VI Бөтен­дөнья фольклориадасында катнашучы Албания, Коста-Рика, Венгрия, Кыргызстан, Швейцария, Черногория һәм АКШ делегацияләрен каршы алды.
Кунакларга милли башкорт уеннарында катнашу өчен мәйданчык оештырылды, кул осталары эш­ләнмәләре күр­гәзмәсе эш­ләде. Чит ил кунаклары зур кызыксыну белән эшлән­мәләрне, бизәнү әйбер­ләрен карады, курайда һәм кубызда уйнарга өйрәнде. Кунакларга җәядән ук ату, чукмар ыргыту уеннары һәм чыбыркы шартлату да бик ошады. Күпләре үзләре­нә Учалы яшмасыннан милли бизәнү әйберләре алды.
Фестивальдә катнашучыларны Дәүләт җыелышы-Корылтай Рәисе урынбасары Эльвира Аеткулова һәм Учалы районы хакимияте башлыгы Руслан Гыйләҗетдинов җылы сәламләделәр.
Венгриянең “Kecskemet” коллективы халыкара форумда яңгырату өчен “Карабай” башкорт халык җырын өйрән­гән. Чит ил кунаклары башкаруында күпләргә таныш җыр “Горняк” стадионында да яңгы­рады. Тамашачылар аларның чыгышын алкышларга күмде.
– Бәйрәмгә гаилә белән килүебезгә бик шатбыз. Биш яшьлек улыбыз Дамир, авызын ачып, сәхнәдән артистларны күзәтеп торды, – ди Марина Зарипова. – Ул хәтта Коста-Рикадан килгән музыкантлар башкарган “Калинка-малинка”га кушылып җырлап та җибәрде. Без сувенирлар сатып алдык. Мондый чаралар мөһим һәм бик кирәк дип саныйм.
Кыргызстаннан Вероника Шәфыйкова сүзләренә караганда, Башкортстанда ул үзен өйдәге кебек хис итә. Урыс телендә аралаша. Аның әтисе – кореяле, әнисе кырым татары икән. “Шулай булгач, мин үз кеше, дип әйтергә мөм­кин. Башкортстанга кунакчыллык, уңай хис-киче­реш­ләр өчен рәхмәт!”
– Миңа 72 яшь инде, һәм мин курыкмадым, вакциналандым да Бөтендөнья фольк­лориадасына килдем. Яңгырашы буенча минем исемем сезнең төбәк атамасын хәтерләтә, – дип елмая, Албания кунагы Башким.
Ул Башкортстанга һәм анда яшәүче кешеләргә соклануын белдерде. Беренче тапкыр татлы чәк-чәк тәмләп караган, эссе көнне кымыз эчеп сусынын баскан.
Башкортстанның иң көнба­тыш шәһәре – Октябрьскийга Боливия, Польша, Болгария, Мексика һәм Русия вә­килләре килде.
Кунакларны 2нче Балалар сәнгать мәктәбе янында каршы алдылар. Октябрьскийда яшәүче халыклар телендә аларны Халыклар дуслыгы йортының милли иҗтимагый берләшмәләре вәкилләре сәламләде. Боливиядән килү­челәр – төркем директоры Роберто Сардон, милли делегат Паола Риверо һәм биюче Меркадо Селеста Башкортстанга сәфәрдән алган тәэссоратлары белән уртаклашты:
– Боливия – Көньяк Аме­риканың йөрәге. Ул — күп­милләтле ил, анда 36дан артык милләт үзара тату яши. Без күпмилләтле программа алып килдек. “Тинку” дип атал­ган биюләрнең берсе Боли­виянең традицион мәдә­ни мирасын чагылдыра. Бу көннәр­дә республика буенча сәяхәт итү мөмкинлеге булу белән бәхетлебез. Башкортстан табигатенең матурлыгы, тө­бәкнең мәдәнияте безне таң калдырды.
Октябрьскийда саф һава­да осталар шәһәре дә җәел­де­релде. Боливия, Болгария, Польша, Мексика һәм Русия­нең декоратив сәнгать һәм халык кәсебе осталары бер-берсен үз халыкларының мә­дәнияте, гореф-гадәтләре белән таныштырды.
Башкорт костюмнары бе­лән танышу күкрәкчәдән башланды. Аның тарихы һәм эшләү нечкәлекләре турында Бөтен­дөнья башкортлары корыл­тае­ның Октябрьский шәһәре башкарма комитеты вәкиле Дилбәр Фәхретдинова сөй­лә­де.
Башкортстан кунакларын киездән ясалган картиналар һәм тукып эшләнгән әйбер­ләр дә сокландырды. Чит ил кеше­ләре зур кызыксыну бе­лән туку станогында эшләп карады. Борынгы һөнәрне үзләш-терергә балалар сән­гать мәк­тәбе укытучысы Гүзәл Шенбергер ярдәм итте.
Башка илләр вәкилләрен кашыкларда уйнау да шаккатырды. Шәһәр мәдәният йорты артистлары гадәти булмаган музыка коралында виртуозларча уйнау осталыгын күрсәтте.
Октябрьский тарих-туган якны өйрәнү музееның “Осталар шәһәре” иҗади берләш­мәсе осталары шкатулкалар, милли костюм элементларын ясау буенча осталык дәрес­ләре үткәрде.
Болгария кәсепчеләре, тегү­челәре кием бизәкләре тәкъ­дим итеп, мондый элементларны еш кына башкорт милли киемнәрендә дә күрер­гә­ мөмкин булуын билгелә­де, бу исә ха­лык­лар­ның һәм алар­ның мә­дә­­ният­ләренең якынлыгы турында сөйли.
Фольклориада кунакларын каршы алган Октябрьский шәһәре быел 75 еллык юбилеен билгели. Шәһәр өчен мөһим булган ике вакыйганың туры килүе уңаеннан истәлек итеп Октябрьский шәһәре хакимияте башлыгы Алексей Шмелев һәр ансамбльгә башкорт кызы сыннарын бүләк итте. Алар Октябрьскийдагы “Башкирский фарфор” заводында югары сыйфатлы фарфордан ясалган.
Октябрьскийда үткән төп чарада Фольклориадада катнашучыларны Башкортстан Башлыгы Радий Хәбиров исеменнән республиканың мәдәният министры урынбасары Наталья Лапшина сә­лам­ләде.
Концерт программасын шәһәрнең иң яхшы иҗат коллективлары Фолькло­риа­да­ның асылы белән аваздаш бул­ган символик һәм күп­мәгънәле исем астында “Тра­ди­цияләрнең тере җебе” дип аталган вокаль-хореографик композиция белән ачты. Башкортстан халыкларының җыр, инструменталь, йола тради­цияләрен “Аяз” халык фольклор хоры, халык уен кораллары ансамбльләре, “Волюшка” халык казак ансамбле, солист Әлфия Сәитова, “Аманат” курайчылар ансамбле, “Юмарт кич” урыс халык җы­ры хоры тәкъдим итте.
Фольклориада мәдәни фес­­тиваленең Уфадагы төп мәй­данчыгында көн саен искиткеч иҗат коллективлары чыгыш ясый. Концертка дәрә­җәле кунаклар да килә. Шулай ук, көн­дезге сәгатьләрдә “Торатау” Конгресс-холлының югары мәйданчыгында Башкортстан иҗат коллективлары чыгыш ясый.
Салават Юлаев исемен­дәге мәйдан каршында “Фольк­лориада йөрәге” күргәз­мәсе, Башкортстан Милли музеенда урнашкан “Дөнья халыклары битлекләре” халыкара күргәзмәсе һәм “Дөнья халыклары уен кораллары” халыкара фотокүргәзмәсе дә үз эшен дәвам итә.
Фольклориада кысаларында үткәрелгән барлык чараларга керү бушлай. Фестиваль чараларында санитар-эпидемиологик таләп­ләрнең үтәлеше ныклы контрольгә алынган.

Зөһрә ИСЛАМОВА, Ләйсән ЯКУПОВА, Фәнүз ХӘБИБУЛЛИН.