1918 елдан 1991 елга кадәр комсомолның барлыгы 22 съезды уза. Соңгысын исәпкә алмаганда аларның барысы да мөһим, чөнки һәр съезд яшьләрне коммунистик рухта тәрбияләүдә, аларны туган илебезнең матди-техник базасын ныгытуга туплауда хәлиткеч роль уйный. Комсомол съездларына делегатлар булып алдынгы яшьләр сайлана.
Тәтешле районыннан комсомол съездында делегат булып катнашкан ике кешене яхшы беләм, алар Югары Тәтешле урта мәктәбенең укучылар производство бригадасы җитәкчесе Фая Нурмөхәммәтова һәм район гәзите редакциясендә озак еллар бүлек мөдире булып эшләгән хезмәттәшем Рафаэль абый Харисов. Комсомолның ХVI съезды делегаты Фая Нурмө-хәммәтова хакында заманында республика матбугаты күп язды. Ә Рафаэль абый Харисов-ның комсомол съезды делегаты булганы бик якын кешеләренә генә мәгълүмдер. Бу хакта мин дә аның белән бергә хезмәт иткән полкташы сөйләве буенча гына белдем.
...Рафаэль Харисов 1940 елның 10 ноябрендә Тәтешле районының урман куенына сыенып утырган Аук-Бүләк авылында туган. Әтисен фронтка алганда ул тугыз айлык сабый була. Ә туачак сеңлесе, гомумән, әнисе карынында кала. 1943 елның апрелендә туган кызга Рәвизә дип исем кушалар. Ә шул ук елның ноябрендә әтиләренең хәбәрсез югалуы турында “кара кәгазь” килә.
Дүртенче сыйныфны тәмамлаган Рафаэльне Яңа Чокыр авылында яшәүче картыйсы (безнең якта дәү әнине шулай дип атыйлар) үз янына ала.
— Миңа — ялгыз башыма иптәш, ә сиңа тормыш көтүдә беркадәр җиңеллек булыр, — ди ул кызы Рәйхангә.
Шулай итеп, Рафаэльгә бишенче-унынчы сыйныфларда Аксәет урта мәктәбендә уку бәхете елмая. Ә ул елларда Аксәет мәктәбе районда иң алдынгыларның берсе була. Анда белем алган күпләр соңыннан тормышта югары үрләр яулый. Рафаэль дә тырышып укый, тәүдә мәктәпнең стена гәзитенә, соңрак район гәзитенә мәкаләләр яза.
— Сигезенче сыйныфта укыганда Тәтешлегә комсомолга керергә барганымны яхшы хәтерлим. Комсомол райкомының беренче секретаре Кодаярова апа, кызганычка каршы, исемен хәтерләмим, безгә бик матур теләкләрен җиткергән иде, — дип искә ала Рафаэль Тимергази улы.
Ул елларда урта белемле яшьләр бүгенге югары уку йорты тәмамлаганнардан да кадерлерәк була. Алар райкомда ныклы исәптә тора. Рафаэль Харисовны да Кашкак җидееллык мәктәбенә укытучы итеп җибәрәләр.
Кашкакта үткән биш ел эчендә яшь укытучы авыл сылуы Финия белән гаилә корырга өлгерә, уртак мәхәббәт җимеше булып кызлары Миләүшә туа. Куанып эшлә һәм куанып яшә дә бит! Ләкин... ир-егетнең язмышы дәүләт кулында, дип бер акыллысы бик дөрес әйткән шул. 1964 елда 24 яшьлек Рафаэльне Совет Армиясе сафларына чакыралар. Хәрби эшелон аларны Мәскәү өлкәсендәге Жуковский шәһәренә алып килә.
Мәскәүдән 25 чакрымда гына урнашкан бу шәһәр ул елларда ук илнең авиация фәне үзәге булып исәпләнә. Рафаэль Харисов аэродромнарны хезмәтләндерүче полкка эләгә. Урта мәктәптән соң биш ел укытучы булып эшләгән, инде “акны карадан аера башлаган” егетне хезмәттәшләре полкның комсомол оешмасы секретаре итеп сайлый.
Илне “кукуруз таяк”ка таяндырган Никита Хрущевның вазыйфасыннан бушатылып, җитәкчелеккә яңа, яшь көчләр килгән чор була ул. Халык тормышның яхшыруына өмет-ләнә. Әйтергә кирәк, Леонид Брежнев һәм Алексей Косы-гинның беренче адымнары ул өметләрне беркадәр аклады да.
Халыктагы моңа кадәр күрелмәгән күтәренкелек шартларында 1966 елның март-апрелендә партиянең XXIII съезды үтә. Съезд партия һәм ил җитәкчелегенең яңа курсын тулысынча хуплый һәм 1966-1970 елларга халык хуҗалыгын үстерү юлларын билгели. Съездда яшьләргә коммунистик тәрбия бирүне камилләштерү җәһәтеннән тәгаен бурычлар билгеләнә. Ә инде шул ук елның маенда үткән ВЛКСМның ХV съезды комсомолның, чын мәгънәсендә, партиянең резервы һәм ышанычлы терәге булуын күрсәтә. Ул вакытта илнең комсомол оешмалары 23 миллион егет һәм кызны берләштерә. Съездда 4 мең делегат катнаша. Алар арасында дивизия политбүлеге начальнигының комсомол эше буенча ярдәмчесе Рафаэль Харисов та була.
— Без Мәскәү өлкәсе делегациясе составында булдык. Космонавтлар Юрий Гагарин белән Борис Егоров та безнең делегациядә иде. “Будапешт” кунакханәсендә яшәдек. Юрий Гагарин белән берничә тапкыр бер өстәл артына утырып ашадык. Ул бик гади, ачык йөзле кеше иде. Буш вакытларда Мәскәүнең тарихи урыннары белән таныштык, хезмәт коллективларында очрашулар үткәрдек. Космонавтларның Йолдызлар шәһәрендә булу күңелдә якты хатирәләр калдырды, — дип хәтерли ул көннәрне Рафаэль Тимергази улы.
Съезд делегатлары арасында, шулай ук, космонавтлар Герман Титов, Валентина Терешкова белән Андриан Николаев, Валерий Быковский һәм Алексей Леонов, композитор Александра Пахмутова, хатын-кызлар арасында шахмат буенча дөнья чемпионы Нона Гаприндашвили һәм исемнәре илдә киң билгеле башка бик күп шәхесләр була.
Бүген матбугатта илебез халкының ул еллардагы героик хезмәте турында дәшми калуны өстен күрәләр. Имеш, 70 ел дәвамында совет халкы хәерчелектә һәм караңгылыкта газапланган. Шул ук вакытта соңгы елларда Русия Федерациясен куәтле держава итеп күрсәтергә тырышу өстенлек алды. Ә ул куәтләр нәкъ совет власте елларында төзелде бит. Бу хакта онытырга хакыбыз юк!
ВЛКСМның ХV съездыннан соң 1966-70 елларда 300 мең комсомол үзләре теләп илнең иң мөһим төзелешләренә эшкә китте. 1970 елда комсомол 100 удар төзелешкә шефлык итә иде. 1966-69 елларда дүрт хезмәт семестрында 1 миллион студент катнашты һәм алар 1,5 миллиард сумлык эш башкарды.
Гәзит укучыларны Рафаэль Харисовның арытабангы язмышы кызыксындыра булыр. Хәрби хезмәттән соң ул ВЛКСМның Тәтешле райкомында икенче секретарь, Карл Маркс исемендәге колхозда партком секретаре булып эшләде. Берничә ел нефтьчеләрдә эшләгәннән соң, коллектив чакыруы буенча район гәзите редакциясенә килде һәм 2004 елда лаеклы ялга киткән-че өч дистә елга якын авыл хуҗалыгы бүлеге мөдире йөген тартты. Эшен күңел салып башкарды. Җитешсезлекләргә карата аяусыз булды. Мәкаләләрендә аларны бетерү юлларын күрсәтте. Принципиальлеге, үз хезмәтенә карата олы җаваплылыгы белән район халкының ихтирамын яулады.
Хатыны Финия апа белән илле елдан артык тату гомер кичереп, кызлары Миләүшә белән уллары Айдарны тәрбияләп үстереп, олы тормыш юлына бастырдылар. Бер уңайдан комсомол съезды делегаты Рафаэль Тимергази улын олуг юбилее белән ихлас тәбрикләп, сәламәтлек, гаиләсенә иминлек телибез.
Рим ӘХМӘТОВ,
комсомол ветераны, Башкортстан Республикасының
атказанган матбугат һәм киңкүләм мәгълүмат хезмәткәре, Әнгам
Атнабаев исемендәге әдәби премия лауреаты.