Хезмәтне саклау – гомерне саклау

Истәлекле көннең төп максаты – хезмәт хәвефсезлеге мәсьәлә­ләренә киң җәмәгать­челек игътибарын җәлеп итү. Бу аңлашыла да. Халыкара хезмәт оешмасы мәгълүматларына караганда, дөньяда көн саен 5 меңләп кеше эш урынында фаҗигале рәвештә, яки хезмәтнең дөрес оештырылмавыннан барлыкка килгән авырулардан үлә. Ел дәва­мында аларның саны 2-2,3 миллионга җитә. Шулай итеп, ел саен 350 мең чамасы кеше эш урынында фаҗигале рә­вештә һәлак була, 2 миллионлап хезмәткәр эш барышында барлыкка килгән авырулардан дөнья куя. Җир шарында һәр ел саен 270 миллион хезмәт фаҗигасе була. Нәти­җәдә, хез­мәт­кәрләр өч көннән бер айга ка­дәр сәламәтлеген терге­зергә мәҗбүр була. Шулай ук 160 миллонлап кеше хезмәт барышында туган озайлы авыруларга дучар була. Ел саен бу саннар якынча 10 процентка үсә бара.

Халыкара хезмәт оешмасы беркайчан да оешма һәм предприятие хуҗаларының “эш булгач, барысы да, шул исәптән фаҗига­ләр дә була” дигән аклануларын кабул итмәде, чөнки үлем һәм авыру очракларының зур өлеше җитештерүчеләрнең производство чыгымнарын киметергә тырышуы белән бәйле. Шуның аркасында хезмәт хәвефсезлеген саклауга тотылган чыгымнар туктаусыз киметелә, бу өлкәдәге кагыйдәләр үтәлми.

Халыкара хезмәтне саклау көне ел саен төрле мәсьәләләрне игътибар үзәгенә ала. 2013 елда ул – һөнәри авыруларны кисәтүгә, 2014 елда – химик матдәләр куллануда хезмәт хәвефсез­леген саклауга, узган елда хезмәткәрләр­нең шушы өлкәдә белем һәм мәдәнилек дәрәҗә­сен күтәрүгә багышланды. Быел исә ул хезмәт урынында стресстан саклану юлларын күзалларга тиеш.

Турысын әйтергә кирәк, соңгы елларда стресс, чын мәгънәсендә, замана афәтенә әверелде. Ул бер генә һөнәр иясен дә урап үтми – офис хезмәткәре дә, укытучы да, төзүче дә, эшче-крестьян да аның тырнагына эләгергә мөмкин. Илебез икътисади кризис кичергән бүгенге көндә бөтен җәмгыятебез дәвамлы стресс хәлендә яши, дисәк тә, хата булмас. Кемнәрдер банктан алган кредитларын кайтара алмыйча җәфа чигә, икенче­ләренә эштән кыскарту куркынычы яный, өчен­че­ләргә эш хаклары айлар буена түләнми. Болар һәммәсе дә кешене даими психологик кие­рен­келектә тота, аның нервла­рын “ашый”, депрессияләр­гә этә­рә. Нәтиҗәдә, хезмәт җи­теш­­терү-чәнлеге кими, җәм­гыять­нең сәла­мәтлеге куркыныч астында кала.

Хезмәткәрләрнең рухи сәла­мәтлеген тәэмин итү өчен комплекслы караш сорала. Сәламәт тормыш алып бару, хезмәт юлына яңа аяк баскан яшьләрне һәм аларның мән­фәгатьләрен һәр­даим күз уңында тоту, коллективта дустанә мөнәсәбәтләр булдыру, авыр хәлдә калучыларга хез­мәттәшләре һәм җитәкчелек тарафыннан тиешле ярдәм күр­сәтү нәкъ шушы максатка хезмәт итәргә тиеш.

Башкортстанда хезмәт хәвеф­сезлеген саклау дәүләт сәясәте дәрәҗәсенә күтәрелгән. Бу эш белән берничә оешма шөгыль­лә­нә. Аларның иң зуры – Башкорт­стан Республикасының Хезмәт буенча дәүләт инспекциясе. Ул 2003 елның 1 гыйнварыннан бирле эшләп килә. Инспекция хезмәт өлкәсендәге федераль һәм республика законнарының үтәлешен контрольдә тота, эш урыннарындагы фаҗигаләрне кисәтүне, гражданнарның хезмәт хокуклары бозылу очракларын тикшерүне, халык арасында аңлату эше алып баруны максат итеп куя. Былтыр гына да инспекция хезмәткәрләре төрле эшкуарлык субъектларында 1896 тикшерү үткәреп, 5379 хокук бозу очрагын ачыклады. 2179 очрак (40,5 процент) хезмәт хәвеф­сезлеген тәэмин итүдәге хилафлыклардан гыйбарәт, 1422 очрак (26 процент) эш хакын вакытында һәм тиешле күләмдә түләмәүгә бәйле, 947 (17,6 процент) очрак­та хезмәт килешүләрен төзүдә законнан тайпылуга юл куелган. Гражданнарның хезмәт хокукларын бозуда “алдынгы” урыннарны эшкәртү сәнәгате предприя­тие­ләре (1082 очрак), төзелеш оешмалары (893 очрак), сәүдә һәм автомототранспорт, көнкүреш техникасы ремонты белән шөгыль­ләнүчеләр (766 очрак), авыл һәм урман хуҗалыгы, сунарчылык өлкәсендә хезмәт куючы пред­приятиеләр (415 очрак) алып тора.

Сер түгел, хезмәт хакын вакытында һәм тиешле күләмдә алу барыбызның да мәнфәгатендә. Башкортстан Республикасының Хезмәт буенча дәүләт инспекциясе бу өлкәне һәрдаим контрольдә тота. Әлеге оешманың рәсми сайтыннан алынган мәгълүматлар буенча, быел февральдә генә дә республикада эш хакын түләүдә 153 закон бозу очрагы теркәлгән. 62 рәсми күрсәтмә чыгарылып, 150 предприятие җитәкчесе административ җаваплылыкка тарттырылган. Аларга барлыгы 2 миллион сумнан артык штраф салынган. Мәсәлән, ел башындагы тикшерүләр барышында Күмертау шәһәренең “Энергоконтракт” ачык акционерлар җәмгыятендә – 3 миллион 500 мең сум, җавап­лы­лыгы чикләнгән “Уфа-1 ВНЗМ” җәм­гыятендә – 5 миллион 600 мең сум, “Әмҗә урман комбинаты” акционерлар җәмгыятендә 5 миллион 200 мең сум хезмәт хакын түләү буенча бурыч барлыгы ачыкланган. Аларны хезмәткәр­ләргә түләү өчен тиешле чаралар күрелгән. Февральдә “Урал ташлары” ачык акционерлар җәмгыя­тендә эшләүчеләргә – 1 миллион 200 мең сум, җаваплылыгы чик­лән­гән “Кызыл таш” җәмгыяте хезмәткәрләренә – 2 миллион 700 мең сум күләмендәге бурыч тү­ләнгән. Югарырак атап үтелгән җәмгыятьләр хезмәткәрләре алдындагы бурыч та тулысынча кап­ланган. Гомумән алганда, бер ай эчендә генә инспекция хезмәткәр­ләре эш хакы түләүдә хилафлык күрсәткән оешмалардан 44 миллион сумнан артык акчаны хезмәт кешеләренә түләтүгә ирешкән. Уйлап карыйк, искиткеч зур сан бит бу! Ә шуны елга тапкырласак! Димәк, Башкортстан Республика­сының Хезмәт буенча дәүләт инспекциясе үз эшен намуслы башкара, хезмәт ияләренең хокуклары сагында ныклы тора.

Шулай да, инспекция хезмәт­кәр­ләре алдында торган бурычлар, башкарыласы эш­ләр күп әле. Аларның иң әһә­миятлесе янә дә шул хезмәт хакын вакытын­да һәм тиешле күләм­дә түләүгә кайтып кала. Мартта алынган мәгълүматларга караганда, республикада хезмәт хакын түләүдәге бурыч 332 миллион сум тәшкил иткән. Бу өлкәдә 64 оешма җавап­сызлык күрсәтеп, 8 мең хезмәт иясе алдында бурычлы калган. Хезмәт буенча дәүләт инс­пек­ция­сенең тырышлыгы белән тиздән бу сумма да түләнер дип ышанабыз. Чөнки хезмәт иялә­ренең хокукларын саклау – дәү­ләтнең нигезен саклау ул!