Үз илендә кабат туа Сарьян, Бүтән китмәс өчен туа ул...

Шушы уңайдан китапх­а­нәчеләр Фәнисә Әхмәтҗанова һәм Фәйрүзә Мәҗитова оештыруында район балалар модельле китапханәсендә — “Агыйдел буе җырчысы”, Иске Кыргызда — ”Үз илендә кабат туа Сарьян, бүтән китмәс өчен туа ул...” дигән әдәби-музыкаль чаралар узды. Аларда якташларыбыз — Татарстанның халык шагыйре, Г. Тукай исемен­дәге дәүләт премиясе лауреаты Роберт Миңнуллин, күренекле режиссер һәм артист, Татар­станның атказанган сәнгать эшлеклесе Әхтәм Зарипов, Башкортстан дәүләт педагогия универ­ситетының татар теле һәм әдәбияты кафедрасы җи­тәк­чесе, профессор, филология фәннәре докторы Илшат Насыйпов, ветеран-журналист, Башкортстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Айсылу Хәйретдинова, Х. Сарьянның бертуган апалары Рәшидә Шәехморзина белән Мәмдүдә Галиева, икетуганнары Фәнә Минһаҗева, Зүлә Мөхәммәт­шина, яшьлек мәхәббәте Флүрә Кәбирова, район мәктәплә­ренең татар теле һәм әдәбияты укытучылары, Х. Сарьян белән якыннан таныш булган һәм аның белән озак еллар аралашып яшәгән кешеләр катнашты.
Роберт Миңнуллинның Х. Сарьян турында “Балта остасы. Проза остасы. Тел остасы” дип, язучының үзе кебек үк кыска да, оста да итеп әйткән сүзләре бар. Илештә узган чаралар барышында да Хәсән Сарьянның тел, проза һәм балта остасы булуына аерым басым ясалды, аның турындагы хатирә-истәлекләр яңартылды, шәхси тормышындагы моңарчы билгеле булмаган кызыклы фактлар һәм детальләр ачыкланды.
Бигрәк тә район балалар модельле китапханәсендә узган чара дулкынландыргыч очрашуларга бай булды. Чара башында язучының икетуганы Фәнә Минһаҗева Хәсән Сарьянның ничек сукыр артистлар төркеменә ияреп китү тарихы турында мавыктыргыч итеп сөйләсә, икенче өлешендә яшьлек мәхәббәте, Югары Яркәй авылында яшәүче Флүрә Кәбирова Хәсән Сарьян белән дуслыклары турында бәян итте (бу хакта тулырак гәзитнең алдагы саннарының берсендә укырсыз).
Шулай да чараның иң дулкынландыргыч өлеше Х. Сарь­янның бертуган апалары Мәмдүдә Галиева белән Рә­шидә Шәехморзинаның катнашуы булгандыр. Хәсән Сарь­янның үзенә бик кыска гына гомер бирсә дә, Аллаһы Тәгалә аның апаларын озын гомерле итеп яраткан. 88 яшьлек Рәшидә апа бүген районның — Татыш, ә 1921 елгы Мәмдүдә апа Груздевка авылларында гомер кичерәләр. Тагын бер апасы Әкълимә (1926 елгы) Игмәт авылында яшәп, энесе үлеп берничә ел үтүгә вафат булган.
— Сарьян туганыбыз гаҗәеп йомшак күңелле, зирәк, җыр-моңга әвәс, шаян бала булып үсте. Төскә-биткә ул коеп куйган әткәебез иде. Гармунда уйнау сәләте дә, моң да аңа әткәйдән бирелгәндер, дибез. Әткәебез татар халык җыр­ларын бөтен нечкәлекләрен белеп башкара иде, — диде Мәмдүдә Салихҗан кызы.
Баксаң, Мәмдүдә әби үзе дә бик моңлы итеп җырлый икән. Ул чарада катнашучыларга Сарьян энесе бик яратып җырлаган “Йөрәк сере” җырын башкарды. Моннан тыш, Сарьян энесенең балта остасы булуына тукталып, бүген Груздевка авылында Хәсән Сарьян кайчандыр үз кулы белән салган йорт барлыгы, анда китап­ханәче Фәй­рүзә Мәҗитованың балалары һәм оныклары белән гомер кичерүе турында да әйтте. Ә Мәмдүдә Салихҗан кызының килене — гомере буе Кадер урта мәктәбендә татар теле һәм әдәбияты укытучысы булып эшләп хаклы ялга чыккан Сания Галиева татар әдәбияты буенча ачык дәресләрен ире­нең якын туганы булган
Х. Сарьян иҗатына багышлап үткәрүе турында горурланып сөйләде.
Ул, шулай ук, Х. Сарьянның шәхси тормышына кагылышлы кайбер фактларга да ачыклык кертеп үтте. Сания Әнәс кызының әйтүенә караганда, Х. Сарьян үзе дә, әтисе Салихҗан да, уллары Рифкать белән Булат та 48 яшьтә якты дөньядан киткән. Ә Сарьян аганың хатыны Фируза апа узган елның декабрендә вафат булган.
Х. Сарьян иҗатын бөр­текләп өйрәнеп, аның хикәя­ләрен, мәкаләләрен, язучы турында замандашларының ис­тәлекләрен бергә туплап, 2006 елда “Агыйдел егете” дигән китап бастырып чыгарган Роберт Миңнуллинның да әйтер сүзе бар иде:
— Сарьян туган җир җанлы, туган җанлы иде. Аның китапларын укып карасаң, безнең як телен, безнең як сөйләшен, безнең як кешеләрен әллә каян танып була. Алар туган якка мәхәббәт хисләре белән сугарылган. Китапларының берсе “Туган як хикәяләре” дип атала. Бу юктан гына түгел, ул әнисен, туганнарын, якташларын, Агыйделен, Илешен бик ярата иде, — диде Роберт Мөгаллим улы һәм бер уңайдан күңелендәге Х. Сарьян белән бәйле бик күп хатирә-истәлекләре белән дә уртаклашты.
Чарада катнашучы мәр­тәбәле кунаклар Әхтәм Зарипов, Фаил Фәтхетдинов, Илшат Насыйпов, Айсылу Хәй­рет­динова, Зүлә Мөхәм­мәтшина Х. Сарьян турында бик җылы сүзләр әйтте, татар теле һәм әдәбияты укытучыларын һәм китапханәчеләрне язучы иҗатын тагын да ныграк һәм тирәнтенрәк өйрәнергә чакырдылар.
Чара барышында ветеран-укытучы Фәнә Минһаҗева, Базытамак урта мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Илмира Ахунова, Югары Яр­кәйдәге Т. Рахманов исе­мендәге мәктәпнең 11нче сыйныф укучысы Юлия Янгирова, 1нче гимназиянең 7нче һәм 11нче сыйныф укучылары Лиана Нургалиева һәм Элена Девятова Х. Сарьянның кайбер хикәя-повестьларыннан өзек­ләрне сәнгатьле укыдылар, китапханә хезмәткәрләре Рә­зинә Баянова белән Альфира Вәлидова “Бер ананың биш улы” әсәреннән өзек сәх­нә­ләш­терделәр. Шулай ук, чара барышында Башкорт­станның атказанган мәдәният хезмәткәре Рәсилә Басыйрова, аның укучысы, төбәкара “Озын көй”, республика “Язгы тамчылар” һәм “Курайчылар” конкурслары лауреаты Айбулат Гыйлә­җет­динов, район сәнгать мәк­тәбе укучысы Айгөл Гамбәрова башкаруында җырлар яңгы­рады.
Иске Кыргыз авылы мә­дәният йортында узган чарада да Х. Сарьян белән бәйле бик күп хатирә-истәлекләр яң­гырады. Аларны тамашачыларга ветеран-укытучылар — Ябалак авылыннан Ким Галиуллин, Яңа Аюдан Сәгыйть Муллаәхмәтов җиткерде. Шунысы игътибарга лаек: Х. Сарьянны туган төбәгендә дә онытмыйлар. Мәдәният йортындагы бай эчтәлекле музейның бер бүлмәсендә аңа багышланган почмак булдырганнар. Анда Х. Сарьянның үз кулы белән эшләнгән, агачтан юнып ясалган әйберләре дә урын алган. Алар белән безне музей җи­тәкчесе, Яңа Аю урта мәк­тә­бенең тарих фәне укытучысы Илгиз Сәлимгәрәев таныштырды.
Бу көнне Илеш халкы, чын мәгънәсендә, үзенең талантлы улын зурлады. Һәм бик дөрес эшләде. Татар әдәбиятының йөзек кашы булырлык әсәрләр язып калдырган Хәсән Сарьянны зурлап, Илеш үзен дә зурлады, үзен дә данлады. Әнә шунысы аеруча нык сөендерде.