Милли әдәбиятта мөһим урыныбыз бар!

Әллә шатлыкка, әллә үкенечкә, 1990нчы еллар башыннан Башкортстан татар иҗатчыларының Казанга китүе туктады, дип әйтергә дә мөмкин. Моның төп сәбәбе шунда: республикабызда яшәүче татар иҗатчыларына әдәбият белән шөгыльләнү, әсәрләрен бастыру өчен шактый зур мөмкин­лекләр ачылды. “Тулпар” журналы, “Өмет” гәзите нәшер ителә башлады, “Китап” нәшриятында татарча китаплар чыгару җайга салынды, Башкортстан язучылар берлегендә татар әдипләре бер­ләшмәсе оешты. Зәйнәп Биишева исемендәге “Китап” нәшриятының республика халыклары әдәбияты секторы мөдире Гөлшат Абдуллина сүзләренә караганда, 1994-2016 ел аралыгында биредә татар телендә барлыгы 210 исемдәге әдәби китап дөнья күргән, шулар­ның 115е – шигърият, 83е проза жанрларына карый. Шул исәптән, бүгенге көнгә кадәр нәшриятта төрле әдәби жанрларны берләш­тер­гән 12 күмәк җыентык татар телендә басылып чыккан. Ә инде татарча гәзит-журналларда дөнья күргән әдәби әсәрләрнең санын төгәл генә бил­геләп тә булмый. Ләкин бу җыен­тыклар, гәзит-журналлар Башкортстаннан ары китми, гомум­татар әдәби процессына керми диярлек. Татарстан укучысы Башкортстан татар әдипләре иҗаты белән начар таныш. Нәти­җәдә, Башкортстандагы татар әдәбияты консер­вацияләнгән хәлдә яшәп, язучы-шагыйрь­ләребез “үз казанында” гына кайнарга мәҗбүр.

Менә шушы ясалма чикләр­не җимерү, тарих хөкеме буенча ике республикага сибел­гән милләттәш әдипләрне бер йодрыкка туплау максаты белән Бөтендөнья татар Конгрессының Башкарма комитеты, Башкортстанда яшәп, татар телендә иҗат итүче шагыйрь­ләрнең зур төркемен Казанга алып барды. Кунаклар арасында Баш­кортстанның халык шагыйре Марат Кәримов, Язучылар берлеге рәисе урынбасары, татар иҗат­чылары берләшмәсе рәисе Фәния Габидуллина, берлек әгъзалары Рәфыйга Усманова, Лилия Сә­гый­­дуллина, Руслан Сө­ләйма­нов һәм бу юлларның авторы, республикада киң танылу яулаган үзешчән каләм әһелләре Мидхәт Әбдел­манов, Эльверт Хәмәт­шин, Нурлан Ганиев, Нәҗип Исламов бар иде. Чараны оештыруда зур көч салган Бөтен­дөнья татар Конгрессы­ның Башкортстан Республикасындагы вәкиле, композитор Алик Локманов республика татар­ларының мәдәни куәтен күр­сәтү өчен бер төркем артистны да әлеге сәяхәткә җәлеп итте. Республика­бызның сәхнә йолдызлары Нурия Басыйрова, Дамира Сәетова, Айдар Халиков, Җәлил Гайбадуллин янына Башкортстаннан чыгып, Казанда иҗат итүче сәнгать­кярләребез Филүс Каһи­ров, Рөстәм Асаев, Айдар Габдинов, Илшат Вәлиев, Бә­ширә Насыйрова кушылды. Шулай итеп, Башкортстан татарлары­ның иҗади десанты Казанны “яуларга” кереште.

“Татарстан” кунакханәсенә килеп урнашу белән, дүрт кешене – атап әйткәндә, Лилия Сәгыйдул­лина, Руслан Сөләй­манов, Нурлан Ганиев һәм мине “Татарстан-Яңа гасыр” телерадиоком­паниясенә, “Татарлар” тапшыруына яздырырга алып киттеләр. Монда безнең катнашлыкта ике тапшыру язылды. Алып баручы Илдар Кыямов­ның сораулары, нигездә, Татарстан тамашачысын Башкортстандагы татар әдәби-мәдәни мохите белән таныштыруга корылган иде. Иртәгәсен “Манзара” тапшыруында телеэфир белән “сынау” Марат ага Кәримов белән Рәфыйга Усманованы көтте. Калган юлдашларыбыз танылган журналист, якташыбыз Римзил Вәлиев тарафыннан Бөтендөнья татар Кон­грес­сының “Дөнья” видеосту­диясендә яздырылды.

Беренче кичне барыбызны да Татарстан Язучылар берлеге кунакка кабул итте. Монда иҗади берлекнең идарә әгъзалары, танылган якташларыбыз җыелган иде. Татарстан Язучылар берлеге рәисе Рафис Корбан, Татарстан­ның халык шагыйрьләре Роберт Миңнуллин, Рәдиф Гаташ, Равил Фәйзуллин, Татарстанның халык язучысы Гәрәй Рәхим, Габдулла Тукай исемендәге премия лауреаты Ркаил Зәйдулла, танылган шагыйрь-прозаиклар һәм галимнәр Нәҗибә Сафина, Газинур Морат, Галимҗан Гыйльманов, Илсөяр Иксанова, Рәмис Аймәт, Тәлгать Галиуллин, Фоат Галимуллин, Рифә Рахман һәм башкалар катнашлыгында Башкортстан татар әдә­биятының гомумтатар әдә­биятындагы урыны, аңа аерым игътибар кирәклеге турында җитди сөйләшү узды. Без­нең тарафтан Татарстан язучылар берлеге эчендә Башкортстан татар иҗатчылары белән эшләүче аерым бер бүлек булдыру, Уфа төбәгендә яшәп, татар телендә иҗат итүче­ләрнең әсәрләрен системалы рәвештә Казанда аерым китап серияләре рәвешендә нә­шер итү мәсьәләләре күтәрелде. Фәния Габидуллина билгелә­вен­чә, бүген­ге көндә Башкортстан язучылар берлегенең татар иҗатчы­ла­ры берләшмә­сендә 60ка якын каләм әһеле әгъза булып тора. Моннан тыш, 150дән артык сәләт­ле каләм­кяр татар телендә иҗат итә, алар белән вакытлы матбугат­та чыгыш ясый, китаплар чыгара. Әле шушы көннәрдә генә Башкортстан татар иҗат­чы­ла­рының әсәрләреннән туп­лан­ган “Балкыш”, “Туган моң илче­ләре” кебек калын-калын җыен­тыклар дөнья күрде. Ләкин ул әсәрләрнең күп­челеге Татарстан укучысына барып җитми, татар әдәби процессыннан читтә кала. Казанда чыгучы гәзит-журналлар да Башкортстаннан килгән әдәби әсәр­ләрне бастырырга бик ашкынып тормый. Сөйләшүдә шушы проблеманы чишү юллары эзләнелде. Казан һәм Уфа иҗат­чылары арасында күп кенә мәсьә­ләләрдә фикер аерымлыгы сакланса да, бу юнәлештә уртак эш алып бару турында килешенде.

Шушы сөйләшүләрнең гомум нәтиҗәсе 14 апрельдә “Казан” милли мәдәният үзәгенең тамашалар залында узган Башкортстанда яшәп иҗат итүче татар шагыйрьләренең “Шигырь һәм җыр бәйрәме”ндә ясалды. Чара бөек әдибебез Габдулла Тукайның тууына 130 ел тулуга багышланды. Шушы кичне Казанда янә берничә мәдәни чара узуга карамастан, 300 урынлык залда алма төшәрлек тә урын калмаган иде. Бу үзе үк Татарстан тамашачысының мил­ләте­безнең шигъриятенә һәм җыр сәнгатенә бәяләп бетергесез өлеш керткән Башкортстан татарларына чиксез ихтирамын күр­сәтте. Кичә өч сәгатьтән артык вакыт дәвам итсә дә, тамашачыны туйдырмады. Чын йөрәк хисләре белән сугарылган шигырьләр, Башкортстан татар шагыйрьләре сүзләренә Башкортстан татар композиторлары язган җырлар ихлас һәм аһәңле итеп Башкортстаннан чыккан татар җырчылары тарафыннан башкарылды. Шигырь һәм моң бергә кушылып, күңелләрне илаһи бер халәткә кертте, күпләр­нең күзләреннән яшь тамчыларын чыгарды. Хәер, гади тамчылар түгел иде алар... Күз яше булып күңел­ләрдән шигырь тама иде...

Кичә ахырында Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитеты рәисе, Татарстанның халык депутаты Ринат Закиров шигърият һәм җыр бәйрәменең ике республика өчен дә олы әһәмия­тен билгеләп, Уфа кунакларына кон­грессның рәхмәт хатларын тапшырды. Башкортстан Язучылар берлеге рәисе урынбасары, татар иҗат­чылары берләшмәсе рәисе Фәния Габидуллина татар халкы алдындагы хезмәтләре өчен Конгрессның махсус медаленә лаек булды. “Нур” театры актрисасы, җырчы Дамира Сәе­това Татарстан Мәдәният министрлы­гының Мактау грамотасы белән бүләкләнде. Әдәбият, сәнгать, фән эшлек­леләре белән ихлас һәм дустанә аралашулар һәммә­без­нең дә күңелендә онытылмас җылы тәэссоратлар калдырды.

Казаннан без күтәренке күңел белән, илаһи моңга, ниндидер бер, сүз белән аңлатып булмаслык, якты сагышка чорналып кайттык. Кичә азагында бөтен зал белән бергә басып, Филүс Каһи­ровка кушылып дәррәү башкарган “Туган тел” җыры һаман да йөрәк­ләрдә яңгырый иде. Әйе, әдәбия­тыбыз, шигъриятебез яшәгән­дә, туган телебез дә яшәр, Башкортстанда гомер итүче татар иҗат­чылары да тиңнәр арасында тиң бу­лып, йөрәк моңнарына тулы әсәрләре белән республика­бызның әдәбият сөюче­ләрен генә түгел, Татарстан укучысын да сөендерер. Ихлас каршыла­вың, иҗади дәрт өстәвең, йөрәкне – яңа хисләр, башны яңа фикерләр белән баетуың өчен рәхмәт сиңа, Казан!