Коръән үлемнән коткарган

Уйлар, уйлар.. Менә ничә елдан бирле бу уйлар аның күңеленә тынгылык бирми. Хәер, ничә еллар дип — төгәл вакыты да билгеле бит бу уйларның башына. 1944 елның 23 феврале иде...
Әйе... Әле дә хәтерли — 23 февраль көне иде. Өстән әкрен генә кар ява. Гаялетдинне үзе кебек үк сугыштан арыган, өшәнгән солдатлар белән кузовын брезент белән томалаган машинага төяп бер чечен авылына алып килделәр. Машинадан төшкәч тә солдатлар беравык салкыннан куырылып, туңып киттеләр. Тауларда иртән аеруча салкын була шул. Командир солдатларны тезеп, тиз генә бу авылга килүнең максатын аңлатты. “Һәр йорттан Совет хөкү­мәтенә каршы булган, немецларга ярдәм иткән сатлык­җаннарны куып чыгарырга һәм машинага төяп стан­циягә озатырга! Бер генә контр да авылда калырга тиеш түгел. Каршылык күрсәтүчене, качарга маташучыны кисәтүсез атарга!”
Солдатлар икешәр-икешәр булып авылга таралдылар. Гаялетдин дә бер урыс солдаты белән бер чечен йортына килеп керде. Ап-ак сакаллы чечен карты кулына Коръән китабы тотып “Ясин” сурәсен укып утыра. Гаялетдин аны күргәч, үзебезнең мөсел­ман кешесе икән, дип уйлады һәм “Әссәләмәгаләйкем”, дип эндәшүен сизми дә калды. Урыс солдаты күзенең агы белән генә Гаялетдингә карады да, ачу белән картның кулыннан китапны тартып алды һәм Коръәннең беренче битен ертып тәмәке төрә башлады. Гаялетдин моны күргәч әллә нишләп китте: изге Коръәннең битен ерту түгел, тәһарәтсез тотарга да ярамый! Ул үзе дә сизмичә, теге урыс солдатының кулыннан китапны тартып алып кире чечен картына сузды. Мондый хәлне көтмәгән урыс җикеренеп китапны тартып алып учактагы утка ташларга торганда урам ягыннан: “Михайлов, на выход!” — дип чакырдылар. Урыс солдаты китапны идәнгә ташлап: “Не смей давать книгу этому предателю!” — дип сүгенә-сүгенә чыгып китте. Гаялетдин Коръәнне күтәреп алып аны яңадан картка сузды. Чечен карты китапны тотып бер мизгел күкрәгенә кысып торды да, елый-елый үз телендә нидер сөйләп Коръән китабын Гаялетдиннең куенына — шинель эченә тыгарга тотынды. Мөгаен, “Барыбер алып китапны мыскыл итәрләр, ичмасам, мөселман кеше­сендә саклансын!” — дип уйлаган булгандыр инде. Ул көнне Гаялетдиннең чәче яртылаш агарды. Чечен халкын ничек итеп кыйный-кыйный машинага төяүләрен, хәлсез карт-корыны урында атып китүләрен күрү, андагы мәхшәр, озак вакытлар аның күз алдыннан китмәде. Ул читкә китеп: “Үзебезнең мөселман халкын ничек мыскыл итәләр бит”, дип чарасызлыктан елады. Җитмәсә, үзе белән килгән солдатлар арасында шактый гына татарлар да бар иде. Мөселманга каршы мөселманны махсус рәвештә куюмы, әллә бу хәл очраклы гына булдымы...
Гаялетдиннең үзе белән кечкенә генә мендәрчеге бар иде. Китапны шуның эченә текте. Мендәрне бик саклаганга күрә кайсылары :”Әллә синең анда алтынмы?” — диләр иде. Шул Коръән китабы, мөгаен, саклагандыр да аны. Чечнядан соң озакламый аларны Румыниягә алып киттеләр. Анда озак тотмадылар, кире Мол­давиягә эшелон белән барганда бер станциядә алар янына бер чегән малае утырды. Барысына да бала тансык (чөнки өйдә һәрберсенең өй тулы бала калган), солдатлар аны ашаттылар, эчерт­теләр. Нигәдер шушы чегән малае Гаялетдинне үз итте. Ул пышылдап гел “Аятел Көрси” укып йөри иде. Төнлә йокыга гына киткән иде, Гаялетдинне шул бала уятты: “Уян, әйдә, укы үзеңнең догаңны, тиздән барып җитәсез, батальоннан бары 3 кенә кеше калачак, аның берсе син, чөнки синең баш астыңда изге китабың бар, ул сине саклаячак”, диде. Чынлап та шулай булып чыкты, берничә сәгатьтән поездны бомбага тоттылар, батальоннан бары 3 кенә кеше исән калды. Чегән малае да үлгән иде... Шушы көнне Гаялетдиннең башында бер генә кара чәч тә калмады.
Ул әллә балалар бәхетенә, әллә Коръән китабы саклаганга, шөкер, исән-имин калып туган авылына, гаиләсе янына 1945 елның ноябрь аенда кайтып җитте. Тик шушы көнгә хәтле чечен карты аның күз алдында. Коръән укыган саен Гаялетдин аның өчен дә дога кыла.
Әле хәзер дә, уянып, төшен барлап алды да, торып тәһарәт алып иртәнге намазын укыды. Намаздан соң киштәгә ап-ак тастымалга төргән, сугыштан кайткан Коръән китабын алып, теге чечен карты кебек, көйләп “Ясин” сурәсен укырга тотынды...
Бала чагымның үземне белә башлаган һәм иң бәхетле еллары Татар­станның Саба районы Килдебәк авылында Газизә әбием белән Гаялетдин бабам янында узды. Минем бабам бик акыллы, тәртипле карт иде. Сугыш авырлыгын башыннан азагына хәтле үз җилкәсендә күтәргән, шөкер, аннан исән-сау кайткан. Авылга кайткач колхозда озак еллар агротехник булып эшләгән. Мин Килдебәккә килгән вакытта бабай инде пенсиядә иде. Кайчак җәй көне бабайны колхозга эшкә чакыргалап алгалыйлар. Хуҗалыкта булган эшләргә бабайга мин дә булышам: бергә малларга печән, кышлыкка утын хәзерлибез, урманга җиләк- җимешкә барабыз. Мин бабай белән сөйләшергә яратам. Ул бик күп белә, табигатьне ярата, көне буе урман турында сөйләргә мөмкин, тик беркайчан да сугыш турында сөйләми торган иде. Хәтерлим әле: мәктәптә укыганда үзебезнең сыйныфта сугышта катнашкан ветераннар белән очрашу үткәрергә җыенгач, бабайны да чакырырга теләдек. Бабай: “Сугыш бик куркыныч нәрсә ул, мин аның турында сөйли алмыйм”, — диде. Мин әле бабайга үпкәләп тә йөрдем, Минем дә аның белән мактанасым, горурланасым килгән булгандыр инде. Тик ни өчен сөйләргә теләмәгән — сәбәбен бик соң гына — 40 еллап вакыт узгач кына аңладым.
Минем бала вакытымда бабайга, күрәмсең, бу вакыйгалар турында сөйләргә ярамагандыр. Әле апага да бабай гомеренең соңгы — 2000 елда гына сөйләгән сугышта күргән михнәтләре турында. Гомере буе шул чечен халкына карата кылынган гадел­сезлеккә әрнеп, ниндидер дәрәҗәдә үзен дә шушы вакыйгаларда катнашуына гаепле санап (югыйсә, нинди гаебе булсын инде аның, ул бит үзе дә приказга буйсынган солдат кына булган!), ярдәм итә алмавына көенеп, чарасызлыгына көеп яшәгән икән бабакаем! Интернетта яңадан шул кырым татарларын, чечен халкын депор­тацияләү турында материаллар табып укыдым. Укыдым да тет­рәндем... Ике төн бөтенләй йоклый да алмадым. Аллаһы Тәгалә моннан соң күрсәтмәсен иде инде үзебезгә, балаларыбызга сугыш афәтләрен, мондый гаделсезлекне. Безгә, балаларыбызга кеше рәнҗешләрен алмый гына тынычлыкта яшәргә насыйп булса иде!