Казна белән кесәне бутарга ярамый

Контроль-исәп палата­сының 2014 елдагы эшчәнлеге йомгакларына багышланган коллегиядә билгеләнүенчә, узган елда тик­шерүчеләр тарафыннан гомум бәясе 9,9 миллиард сумлык закон бозу очрагы һәм җитеш­сезлекләр ачыкланган. Әлеге сумманың яртысына якынын — 4,6 миллиардын — бюджет акчаларын максатка яраксыз һәм нәтиҗәсез тотыну алып тора. Ә җир һәм милекне нә­тиҗәле файдаланмаудан күрел­гән зыян күләме 1,8 миллиард сумга җиткән. Контроль-исәп палатасы аудиторлары тырышлыгы белән 1,6 миллиард сум күлә­мендә зыян каплатылган, реестрларга 9,1 миллиард сумлык милек кертелгән һәм 1,2 миллиард сум күләмендә бюджет акчасы югалу куркынычына чик куелган.
Гомумән, кырын эшләрне фаш итү һәм дәүләт акчаларын максатсыз тотыну мисаллары, 2013 елдагы белән чагыштырганда, байтакка артык. Әмма бу нәрсәне аңлата: законны санга сукмаучылар саны артканмы, әллә тикшерү органнары нәти­җәлерәк эшләгән­ме? Һәрхәлдә, әлеге чарада катнашкан республика Башлыгы Хакимияте җи­тәкчесе Сергей Молчанов, ауди­торларның күбрәк җитешсезлекләрне фашлавына уңай бәя бирсә дә, “тәр­тип бозган” вазыйфалы кеше­ләрнең артуына борчылу белдерде.
Контроль-исәп палата­сының ел дәвамында аудитор тикшерүе нәтиҗәләре буенча үткәрелгән барлык чараларда да диярлек журналистларның катнашуы очраклы түгел. Әйтергә кирәк, утырышларда теге яки бу министрлык, ведомство эшчәнлегендәге җи­тешсезлекләрне матбугат битенә чыгаруны тикшерү­челәр эшчән­леген күрсәтергә теләү дип кабул итәргә кирәкми. Республика журна­лист­ларының катнашуы, беренче чиратта, контроль-исәп палатасы эшчәнлегенең “үтәкү­ренмәле” булуы, тикшерү нәтиҗә­ләренең объектив күрсә­телүе турында сөйли. Һәм, әлбәттә, контрольлек итүче органнарның закон бозучыларны, кемнең кем булуына карамастан, “чиста суга” алып чыгарга ярдәм итүе дә мөһим.

Шул ук вакытта.
2014 елда контроль-тикшерү чаралары нәтиҗәләре буенча 54 материал тикшерү органнарына җибәрелгән. Контроль-исәп палатасы әзерләгән мәгълүматлар буенча 4 җинаять эше кузгатылган. Вазыйфалы һәм юридик берәмлектәге 73 кеше административ җаваплылыкка тарттырылган. Дисциплинар җаваплылык буенча 107 кеше җәза алган.
Билгеле, кемгә нинди җәза бирелергә тиешлеген ачыклау гәзит компетенциясендә түгел. Әмма республика Контроль-исәп палатасының тикшерү органнарына чара күрү өчен тәкъдим ителгән 54 материалдан җинаять эше кузгатуга нибары дүрте­се­нең генә “сайлап алынуы” ауди­тор­ларның үзләрендә дә сорау тудыра.

— Узган елда Палата дәүләт программалары проектларына финанс-икътисади экспертизалар үткәрүгә тотынды. Тикшерү нәти­җәләре элегрәк бүленгән чыгым­нарның тәгаен программа кысала­рына берләштерелүен генә күр­сәтте. Бүген тормышка ашырылучы дәүләт програм­мала­рының нәтиҗәлелеге өчен бөтен министрлык та җавап тотарга әзер түгел. Әгәр чыгымнар программа кысаларында бер­ләштерелә икән, аларны коор­динацияләүче кеше­ләрнең дә җаваплылыгы үсәргә тиеш. Палата тәкъдиме нигезендә республика Хөкүмәте дәүләт программаларында каралган максатлы күрсәткечләргә ирешүдә вазыйфалы кеше­ләрнең шәхси җа­ваплылыгын күтәрүне таләп итте, — диде коллегия утырышындагы чыгышында Палата рәисе Салават Харасов.
Узган ел, Мәдәният елы була­рак, республикада истә калырлык чараларга бай булды. Мәдәният министрлыгы эшчәнлеге буенча үткәрелгән тикшерүләр “чаршау артын­да”гы кырын эшләрне дә ачып салды. Салават Харасов сүзләренә караганда, әлеге чара кысаларында системалы проблемалар байтак. Әйтик, мәдәни мираска кагылышлы биналарны саклау, файдалану һәм популярлаштыру буенча министрлык тарафыннан тиешле чаралар күрел­мәгән. Биредә сүз дәүләт саклавыннан чыгарылган һәм шуның аркасында җимерелүче, киләчәктә бөтенләй юкка чыгу куркынычы булган объектлар турында бара.
Тикшерү нәтиҗәләре буенча халык арасында шактый “шау-шу” тудырган мисаллар да байтак булды. Аларның күбесе дәү­ләт һәм муниципаль милекне нәтиҗәле файдалану буенча үткәрелгән тикшерүләргә бәйле. Нефтекама шәһәрендә, мәсәлән, хакимиятнең элекке башлыгы карары нигезендә социаль объектлар төзү өчен җир участоклары бушлай таратылган. Анна­ры, аны, төп тәгаенләнешен үз­гәр­теп, коммерция белән бәйле структураларга тапшырганнар. Арытаба исә әлеге мәйданны вак участокларга бүлеп, базар бәясе буенча сатканнар. Әлеге “акыллы карар” коммерция белән бәйле структураларга законсыз рәвештә баерга ярдәм иткән. Аның каравы, бары тик тикше­релгән объектлар буенча гына да шәһәр казна­сының бер миллиард сумга якын акча югалтуы ачыклана. Җир участокларын “әвеш-тәвеш” китереп закон бозучылар Стәр­летамак районында да фашланган.
— Мондый хилафлыклар еш кына урындагы Советларның тиешле контрольне югалтуы, җавапсызлыгы аркасында эш­ләнә, — диде Салават Харасов. — Шул ук вакытта, урындагы бюджетның алып җиткерелмәгән кереме, кагыйдә буларак, республика казнасыннан каплана.
Соңгы елларда Башкортстанда гына түгел, ил күләмендә билгеле булган “Зеленая роща” шифаханәсе өстендә дә болытлар куерып алды. Сер түгел, респуб­ликаның аерым матбугат басмаларында, телевидениедә башта аның элекке җитәкче­сенең җитеш­сезлекләре турында, бераздан эш тәҗрибәсен үрнәк итеп куеп, бер-берсенә каршылыклы язмалар, тапшырулар булды. Директорның “Зеленая роща” шифаханәсенә тәгаенләнгәнче җитәкчелек иткән дәвалау учреждениесендәге кырын эшләре суд хөкеменә кадәр барып җитте. Беркемнең дә “теше үтмәстәй” күренгән директор килгәч “Зеленая роща”да аңа кадәр эшләгән йөзләрчә кешенең эштән китү сәбәпләре дә уйланырга мәҗбүр итә.
Узган елда Палата аудиторлары биредә янә тикшерү үткәр­де. Документлар шифаханәдәге кайбер медицина хезмәтләренең лицензиясез күрсәтелүен дәлил­ли. Аерым хезмәткәрләрнең таләп ителгән сертификаты да, һөнәри әзерлеге дә булмаган. Санато­рийның социаль юнәлеш­тәге төп эшчәнлеге йөрәк-кан тамырлары авырулары белән җәфала­нучы­ларны реабили­тацияләүгә бәйле булуга карамастан, биредә җитәк­челек косметология хезмә­тен активрак үстерүне отышлырак күр­гән. Әлбәттә, аудиторлар, “болганчык суның” тонуын көтмичә, би­редә медицина хезмәте күрсәтүдә, дару средстволарын саклау һәм исәбен булдыруда, дәвала­нучы­ларның дөрес туклануын оештыруда җитеш­сезлекләрне ачты. Салават Харасов әйтүенчә, әлеге хәл­ләрдән соң, республика­ның Сәламәтлек саклау министрлыгы санаторийның элекке директоры белән хезмәт килешүен өзү турында карар кабул иткән.
Контроль-исәп палатасы эш­чәнлегендә мондый тикшерү­ләр аз булмады. Шулай да, тикшерү нәтиҗәләре буенча хокук саклау органнарының да уңай отчетлар күрсәтүен телисе килә. Югыйсә, “үзләштергән”, “алдаган”, “максатсыз тотынган”, дигән бәяләмәләр еш кына сабын күбегедәй шартлап юкка чыга.
Әйткәндәй, икътисади кризиска каршы билгеләнгән чаралар, ШОС һәм БРИКС саммитларына әзер­лек кысаларындагы эшләр быел Палата аудиторларын тагын да нәтиҗәлерәк эшләргә чакыра.