Әйтергә кирәк, партнер дәүләтләр белән исәп-хисап ясауда доллардан баш тарту тәкъдиме белән Русия җитәкчесе моңа кадәр дә чыкканы булды. Хәзер исә ул хокукый документ рәвешендә әзерләнде һәм Дәүләт думасының, партнер дәүләтләрнең хуплавын тапкан очракта, инде якын елларда үз көченә керәчәк.
Әлеге механизм ни рәвешле эшләячәк соң? Илнең абруйлы мәгълүмат чараларының берсе бу уңайдан шундый аңлатма бирә.
“Доллардан һәм евродан баш тарту турында тәкъдим моңа кадәр дә халыкара дәрәҗәдә тикшерелгәне булды, әмма бу юлы Владимир Путин мәсьәләне дәүләтара килешү югарылыгына күтәрде. Ягъни ул һәр якның да хуплавын табачак икән, халыкара хокукый норма статусы алачак. Бу нәрсәне аңлата? Килешү үз көченә кергәннән соң әлеге дәүләтләрнең икътисадлары дөнья базарында доллар һәм евро бәясенә бәйле булмаячак. Чөнки барлык операцияләр милли валюталарда башкарылачак. Бу җәһәттән 2025-2030 елларга Русия, Беларусь, Әрмәнстан, Казахстан һәм Таҗикстан арасында барлык операцияләр тулысынча сумда, тәңгәдә һәм дранда эшләнәчәк. Аларны курс буенча Америка долларына һәм еврога әйләндерү булмаячак. Моның әһәмияте нидә? Әлеге вакытта бу дәүләтләр арасында барлык түләү операцияләренең 50 процент чамасы доллар һәм еврода ясала. Бу исә аңлашыла, әлеге дәүләтләрнең АКШ һәм Евросоюзга сәяси һәм икътисади бәйлелеген арттыра. Ә инде Русия һәм БДБ дәүләтләре исәп-хисап ясауда үз милли валюталарына күчкәннән соң аларга тышкы факторның йогынтысы юк дәрәҗәсендә булачак. Икенчедән, милли валюталарны төп исәпләшү чарасы буларак файдалану аларны дөнья базарында тотрыкландыруга җитди йогынты ясаячак”, — диелә рәсми аңлат-мада.
Әйтергә кирәк, күпчелек сәясәтчеләр, икътисадчылар, абруйлы аналитиклар да әлеге башлангычка уңай бәя бирә һәм зур өметләр баглый. Мәсәлән, Халыкара үсеш институты баш белгече Алексей Скопин бу уңайдан болай дип белдерде.
— БДБ илләре әлеге тәкъдимне хупларга тиеш дип уйлыйм. Һәрхәлдә, долларның ышанычны югалта баруы һәркемгә мәгълүм. Аннары тәкъдим ителгән яңача исәпләшү механизмының өстенлекләре дә көн кебек ачык. Әйтик, мин Казахстаннан нәрсәдер сатып алырга телим икән, аның бәясен сумнарда белергә тиешмен. Моның өчен әлеге вакытта миңа сумнарда доллар сатып алырга, ул долларларга тәңгә алырга, аннары гына Казахстаннан товарны кулга төшерергә туры килә. Ә инде әгәр дә турыдан-туры сум-тәңгәдә исәпләшү булачак икән, монда долларның кирәге дә калмый. Без кирәкмәгән арадашчыдан котылачакбыз. Бер генә мәсьәлә бар: валюта курсларында тотрыклылык булырга тиеш! — ди Алексей Скопин.
Аннары, аның билгеләвенчә, әлеге башлангыч дөнья дәрәҗәсендә яңалык түгел. Мисалга исә ул Евросоюз дәүләтләрендә бердәм валюта булдыру тәҗрибәсен китерә.
— Аларда да элгәре һәр илнең үз валютасы булып, исәп-хисап фәкать долларда башкарылды. Бу исә валюта курсларында аермага бәйле бик күп проблемалар китереп чыгарды. Нәтиҗәдә, бердәм валюта — еврода исәпләшергә карар ителде. Моның белән бергә булган бөтен проблемалар да юкка чыкты. Бүген БДБ илләре дә шундый ук проблема кичерә һәм бу, нигездә, дөнья базарында долларга бәйле кире процесслар белән бәйле. Һәм, әгәр дә алар Евросоюз үрнәгендә үз юлын булдыра ала икән, эшчәнлеген күпкә аңлаешлырак шартларда алып барачак. Шуңа да БДБ илләре банклары бер-берсен эчке валюта базарларына каршылыксыз үткәрер дип уйлыйм, — диде ул.
Йомгаклап нәрсә әйтергә була? Президент Владимир Путинның Русия һәм БДБ илләре арасында бердәм финанс базарын булдыру турындагы башлангычы, һичшиксез, акланган, көнүзәк адым һәм һәрьяклы хуплауга лаек. Һәрхәлдә АКШ валютасы — доллардан бәйлелектән безгә күптән котылырга вакыт, дигән фикердәбез. Янә дә шул: күпчелек экспертлар исәп-хисап ясауда бердәм валюта булдыру башлангычы БДБ илләре белән генә чикләнмәячәк, Русиягә партнер булган дәүләтләрне дә үз эченә алачак, дип белдерә. Бирсен Ходай. Шул ук вакытта дөнья финанс базарындагы әлеге хәл-шартлар тиңнәр арасында тиң булып калу өчен Русиянең милли валютасы — сумны ныгыту мәсьәләсен дә кабыргасы белән куя. Аны төп исәпләшү валютасына әверелдерү, безнең карашка, дәүләт сәясәтендә өстенлекле максат һәм юнә-леш булырга тиеш!