“Операция “Б” уңышлы үтте!

Билгеле, театраль процесс заман таләбен­нән артка калмаска, алай гына да түгел, бер адым алда барырга тиеш. Театр сәнгатенең гомум әһәмиятен, аның тарихыбызда, иҗтимагый һәм мәдәни тормышыбызда, милли аңыбызда тоткан урынын дәлилләү кирәк­ми. Респуб­ликаның театр репертуарлары актуальлеген югалтмаган классик әсәрләр, шул ук вакытта хәзерге көн драматургиясе белән билгеләнә. Бүген, әзерлекле тамашачы таләп иткән спек­такльләр белән беррәттән, заман проблемаларын аңла­ешлы, үтемле формага төреп бирүче, фикер җиткерү генә түгел, ә тамашачыга хисси тәэсир итүче спек­такльләр дә кирәк. “Журналист кыз Энҗе, яки операция “Б” — шулар исәбендә.

Милли театр тарихында әдәби әсәр нигезендә музыкаль сәхнә әсәре тудыру традициясе тирән­нән килә. Спектакльнең жанры “музыкаль комедия” дип билгеләнсә дә, иҗади коллектив аны “мюзикл” дип атый. Куелышның иң уңышлы ягы драматургия материалын үзенчәлекле формага төреп бирү, ягъни cагыш аша көлү, уен аша дөреслекне әйтергә тырышу алымын куллану булды. Спектакль — әлбәттә, драматург, режиссер һәм актерларның уртак иҗат җимеше. Автор Эльмира Ибраһимова сәхнә телен уңышлы тотып алган. Бу исә яшь драматургка вакытыннан алда сүтелә барган конфликтны, таркау вакыйгалар тез­мәсен бер төенгә җыйнап алырга булышлык итә.

Әлеге куелышта башны югалтырлык бөек мәхәббәт тарихы да, чиксез бәхет тә, үзәкне өзәрлек газаплану да, эпик масштаблылык та, романтик баллада да юк. Ә гади авылдагы буйдак егетләрнең һәм шәһәр утлары арасында югалып калган кызларның гади тормышы бар – бу актуаль яңгырый. Спектакльнең төп геройлары югары хыяллардан баш тарткан, эшсезлектән, эчкечелектән, ялгызлыктан чарасызлык сазлыгына баткан, әмма күңелләренең иң тирән төпкелендә яктылыкка өмет бар. Сәхнә аша күрсәтелгән чарасызлык, ялгызлык авыл белән генә чикләнми, меңәр­ләгән, миллионлаган кеше тупланган шәһәрдә кеше үзен ялгыз тоя, ышыкланыр урын эзли. Бу — заманыбыз проблемасы.

Барлык артистлар да үз амплуасында уңышлы образлар иҗат итте. Әлеге фонда Айдар образының стилистик яктан төгәл вокал, персонажга хас булган пластика, интонация һәм сәхнә белән органик берлектә хәрәкәт итүе ачык күренде. Бу образ артист Альберт Салаватовның иҗат уңышы булып тора, ул гаҗәеп тормышчан, ышандыра. Шәм­си бабай (Айтуган Дәүләт­гәрәев) образы күпмәгънәле һәм чагу килеп чыккан, автор да, режиссер да аны халык мәдәниятен популярлаштыруда җаваплы итеп билге­ләгәннәр, шуңа да аның теленнән тамашачыга халкыбыз традицияләре, гореф-гадәтләре турында күпмедер мәгълүмат җиткерелә. Әгәр дә алдан әзерләнгән музыкаль язма түгел, ә тамашачы алдында артистлар үзләре җырласа, тәэсир тагын да көчлерәк булыр иде кебек.

Тышкы декорацияләр гади, алар алышынмый. Монда режиссерның үз идеясе бар: барлык игътибар андагы хәлләрнең драматизмына, артистларның уенына юнәл­телгән. Алай гына да түгел, декорациянең үзгәрешсез булуы әсәр тукымасына кергән вакыйгаларны, проблемаларны үзгәртүе авыр икәненә, чарасызлыкка ишарә ясый. Шул ук вакытта, ул реаль җирлек тә: бер яктан — миллионлаган кешене туплаган җемелдек шәһәр утлары уртасында ялгыз җаннар сыны, икенче яктан – әлеге ялгыз җаннарны үз кочагына сыендырып алып кала алмаган авыл үзәгендә типсә тимер өзәрлек егет­ләрнең күңел зары. Шул рәвешле, символик мәгънәдәге сәхнә бизәлеше спектакльгә гомум фәлсәфи мәгънә өсти, күтәрелгән проблеманы тагын да калкурак итеп күрсәтә.
Беренче акттагы бертөр­лелекне алыштырган икенче акт тамашачыларга рух күтәренкелеге өстәде. Диалог­лар белән аралашып барган музыка, җыр спектакльнең тәэсирен аеруча көчәйтте. Тормыш бертөрлелегеннән туеп, яктылыкка, матурлыкка омтылучы кешенең эчке халәтен ачып бирү артистларның төп бурычы булгандыр.
Финалда кунак кызы Эн­җенең, бәлки, дус кызларын ияртеп, бөтенләйгә авылга әй­ләнеп кайтуы һәм илледән артык буйдакны гаиләле итәчәге күзаллана дип кенә әйтсәк, артык примитив яңгырар иде. Кунак кызының роле башкачарак, автор әйтергә теләгән фикер дә күпкә тирәнрәк. Дөнья халыклары мифологиясендә “энҗе” — чисталык, пөхтәлек, акыллылык кына түгел, ә яңадан туу символы да. Әлеге спектакльдәге Энҗене дә яңа аң тудыручы, яктылыкка, яңа үзгәрешләргә өндәүче дип кабул итәргә кирәктер.

Сәхнә әсәренең жанрын билгеләгәндә бераз икеләнү сизелә. Бу юкка гына түгел, чөнки синкретик характерга ия, ярымконцерт формасында булган, мюзикл, водевиль белән музыкаль комедия арасында яшәргә хаклы куелыш бу. Гомумән алганда, тамашачы хөкеменә тапшырылган “Журналист кыз Энҗе, яки операция “Б” жанр кысаларын үтеп чыккан, мюзикл һәм музыкаль комедия уртасында барлыкка килгән кызыклы эксперимент буларак кабул ителә. Нечкә юмор, дәртле бию, берчә шаян, берчә моңсу җырлар аша вакыйгалар тез­мәсен бирү, сәхнә бизә­лешендәге өрфиялелек куелышка мюзикл чаткылары алып килде. Фәлсәфи тирән­лек, метафоралылык җитеш­мәсә дә, әйтергә теләгән фикер тамашачы күңеленә үз юлын тапты.

Башлап иҗат итүче дра­матургның материалын сәхнә түренә күтәрү — үзе үк кыюлык һәм бу мактауга лаек. Әлеге спектакль яшь драматургны яңа иҗади ачышларга дәрт­ләндерсә, Сибай театр-концерт берләшмәсенә тәҗ­рибә тупларга булышлык итте. Бәлки, әлеге куелышта жанрга хас сыйфатлар чагылышы бераз тонык бирел­гәндер, әмма шунысы мөһим: сәхнә белән тамашачы арасында бәйлә­неш хасыйл булды, алар бербөтен иде. Катлаулы заманны аңларга теләп яисә үз-үзен читтән күзәтергә, һичь­югында, тормыш мәшәкать­ләреннән арынып, ял итәргә килгән тамашачы канәгатьлек хисе белән таралды.

Өскә өелгән проблемаларны хәл итә алу безне һәр­вакытта да көчле итәме икән? Мәхәббәт, ялгызлык, чарасызлык бер кеше язмышында нинди ешлык белән кисешә? Без чын мәгънәсендә яшибезме, әллә күңел төпкелендә сакланучы чын уй-хисләребезне, теләкләребезне яшереп, бары көн итәбезме? Әлеге язманың сораулар белән чуарлануы очраклы түгел. Яшәешебез шундый: һавада эленеп калган сораулар дулкынында көн итәбез. Шуларның кайбер­ләренә җавапны Сибай театр-концерт берләшмәсенең тамашачы хөкеменә тапшырган әлеге әсәреннән табып була.