Биререңне тулысынча бирдең, тик алырыңны...

Шагыйрь Каһим Әүха­тов­ның бер шигырендә шундый юл­лар бар. Әйе, дөньяга һәр­кемнең бирәчәге бар һәм һәр­кем дөньядан үз өлешен алырга да хокуклы. Каһим абый дөнья алдындагы бурычын тулысынча үтәде, мөмкин булганны бирде, дип әйтергә нигез бардыр дип уйлыйм. Алай гына да түгел, моның нәкъ шулай булуына иманым камил. Ә алачагын...
....Авыл хуҗалыгын коллективлаштыру чорында якты дөньяга аваз салып, балалыгы авыр Бөек Ватан сугышы елларына туры килгән Каһим Әүхатовның гомере илгә, халыкка намуслы хезмәттә үтте. Нинди генә вазыйфада булса да, үзенә йөкләтел­гән бурычларны һәрвакыт зур җавап­лылык белән, җиренә җиткереп башкарды.
Совет Армиясе сафларында Ватан алдындагы изге бурычын намус белән үтәп кайткан Каһим-солдат, яшьлек романтикасына бирелеп, комсомол путевкасы буенча Казахстанга яңа тормыш төзергә китә. Шунда Учалы районы сылуы Закирә белән танышып өйләнешәләр. Яшьләр икесе дә бик тырышып эшли, шуңа озак та үтми гаиләгә аерым фатир бирәләр. Адәм баласына тулы бәхет өчен тагын нәрсә кирәк инде — эшлә дә тормышка куан гына бит! Юк шул... Тормыш шулай матур гына барганда авылдан посылка килә. Фанера тартманы ачып җи­бәр­сәләр, аның эченнән баш­ка күчтәнәч­ләр белән бергә... каен миллеге һәм бер бәйләм киптерелгән мәтрүшкә килеп чыга. Аларның хуш исе фатирга тула, анда гына сыя алмыйча урамга тарала, кү­ңелдә аз гына басылып торган туган якны сагыну хисләрен кузгатып җибәрә, йөрәкне җил­кен­дерә. Бу вакыйгадан соң Каһим озак уйлап тормый, Закирәсен ияртә дә туган ягына — Тәтешле райо­нының Күр­дем авылына кайтып китәләр. Боларны Каһим абый миңа үзе сөйләгән иде. Бу хакта аның шигыре дә бар.
Күрдемдә аны тәүдә авыл Советы башкарма комитеты секретаре вазыйфасына билге­лиләр. Тора-бара яшьләрнең теләген исәпкә алып, авыл клубы мөдире итеп тәгаенлиләр. Оештыру сәлә­тен күреп, күп тә үтми бригадир итеп үрлә­тәләр. Ә Күрдем кебек зур авыл­да бригадир булу бәлә­кәйрәк кол­хозның рәисе булып эшләүдән дә җаваплырак ул.
1983 елның көзендә мине Карл Маркс исемендәге кол­хозның партком секретаре итеп сайладылар. Каһим абый ул вакытта Күрдем сөтчелек фермасына җитәкчелек итә иде. Колхозда барлыгы җиде терлекчелек фермасы булып, Күрдемдәгесе алар арасында иң зурларының берсе иде. Сөтчелек фермасында эш көне иртәнге сәгать биштә башлана. Ферма мөдире, тагын да алдарак килеп, төнге каравылчылар белән берлектә абзарларны йөреп чыгарга, аннары савучыларны каршы алырга тиеш. Теге яки бу сәбәп белән берәр савучы эшкә килми калса, аның сыерларын да савуны оештырырга кирәк. Ул елларда Күрдемдә күпчелек халык нефть­челәрдә эшли иде. Шуңа колхозда эшче кулларга һәр­вакыт кытлык кичердек. Хәтта алмаш савучы табу мөмкин булмаслык эш. Әл дә электән фермада эшләп лаеклы ялга чыккан өлкән яшьтәге абзый-апалар ярдәмгә килә иде.
Шундый авыр шартларда эшләсәк тә, Каһим абый бервакытта да эштә өзеклеккә юл куймады. Шуңа ферма коллективы хезмәт күрсәткечләрен һәрвакыт арттыра барды. Кышлату йомгаклары буенча ике тапкыр республикада һәм бер тапкыр Русия Федерациясе күләмендә җиңүче булып та­ныл­­ды. Ә инде районда һәр­вакыт алдынгы урында булды.
Сөтчелек фермасы мөди­ренең эш көне иртәнге биштә башланып, кичке 9-10нарга кадәр дәвам итә. Шул ук вакытта, колхозда дүрт ел бергә эшләү дәверендә Каһим абый­ның атнага берәр көн ял ит­кәнен күрмәдем. Берәр тапкыр отпускада булганын яки дәва­ха­нәдә ятканын да хәтер­лә­мим. Менә шундый “тимер үзәк­ле” кеше иде ул. Шул ук вакыт­та үтә дә тыйнак, үтә дә са­быр. Бервакытта да аның кем­гәдер кычкырып эндәш­кәнен, кемнедер әрләгәнен ишет­мәдем. Йомшак кына сөйләп, һәркем­нең күңеленә тиешле ачкычны таба белә иде.
Каһим абый һәрвакыт оптимист булып кала белде, кү­ңелендә туган хисләрен — яхшысын да, яманын да, дигән­дәй — ак кәгазь битләренә теркәп барырга вакыт тапкан. Ләкин бервакытта да кайбе­рәүләр кебек “мин — шагыйрь” дип масаеп йөрмә­де, “язганнарымны бастырып чыгарыгыз” дип даулашмады. Шуңа 1980 елда Башкортстан китап нәш­риятын­да аның “Басу җы­ры” дигән шигырь­ләр җыен­тыгы басылып чыгу күпләр өчен көтел­мәгән хәл булды.
Хәтеремдә, шушы китап чыкканнан соң беркадәр вакыт үткәч, партия райкомының беренче секретаре Рәдил Мөхәм­мәтдинов кабинетына чакыртып алды. Мин ул вакытта райком­ның пропаганда һәм агитация бүлегендә инструктор булып эшли идем.
— Бу китапны күрдеңме әле?
— Юк. — Чыннан да китап районга килеп җитмәгән иде әле. Беренче секретарь аны Уфада очратып алган.
— Ә аның авторын белә­сең­ме?
— Беләм, әлбәттә.
— Кем ул? — Рәдил Кыяметдин улы — районда яңа кеше, шуңа ул Каһим Әүхатов­ны чыннан да якыннан белмә­гән­дер.
— Каһим абый, Күрдемнән.
— Шигырьләре шәп язылган бит. Менә тың­ла әле. — Беренче секретарь авторның “Иске йорт” дигән шигырен укып күрсәтте. Анда сүз авылның ямен җибәреп торучы ташландык йорт хакында иде.
— Никадәр тирән мәгънә бар бу шигырь­дә, — дип дәвам итте Рәдил Кыяметдин улы. — Югыйсә, хәзер­ге шигырь­ләрнең зур күпчелеге “Мин сине яраткан идем, син мине ярат­мадың. Син мине яраткан идең, мин сине яратмадым”, дигәннән артык фикер әйтә алганнары юк бит. Район күлә­мен­дә китап белән таныштыру чарасы оештырыгыз. Мондый шагыйрьне халык белергә тиеш, — дип сөйлә­шүне тә­мамлады беренче секретарь.
“Басу җыры” китабы рес­пуб­­ликаның әдәбият дөнья­сында да игътибарга лаек вакыйга булды.
“Тәтешле районының Күр­дем авылы кешеләренең кү­бесе, Каһим көн дә үзләре арасында булгач, бу автор­ның әдәбиятыбызга гаҗәеп үзенчә­лекле шигъри бизә­ләр өстәве турында уйлап та карамыйдыр, ә ул яхшы шигырь­ләр дә яза. Иң әйбәтләре менә китап булып чыкты. Сез анда иген үстерүгә бөтен көчен бирүче, җиргә гашыйк кешене күрәсез.
Каһим Әүхатов дөньяда яшәү мәгънәсе, дөнья язмышы хакында уй­лана, аның күп кенә шигырьләре тормыш фәлсә­фәсенә корылган.
Шагыйрьнең дөньяга бага торган үз тәрәзәсе булырга тиеш. Ә Каһим­нең тәрәзәсе — иген шаулап үскән басулар, аның үз моңы — басу моңы”, — дип язган иде ул вакытта күренекле шагыйребез Равил ага Шаммас.
Болары — шагыйрьнең “бир­гән өлеше”. Ә алган өлеше ничек соң? Бу җәһәттән, әлбәттә, әллә ни мактаныр урын юк. Каһим абый, чыннан да, бу дөньяда артык тыйнак булды, бернәрсәне дә сорап ала белмәде. Ә бездә, кагыйдә буларак, кем күбрәк сорый, шуңа күбрәк бирәләр. Биографик белеш­мәләрдә Каһим абыйны алты китап авторы дип язалар. “Басу җыры”­н­нан соң Башкортстан китап нәш­рия­тында аның “Авылым үр­ләре” дигән шигырь­ләр җыен­ты­гы дөнья күрде. Тагын Тә­тешле районы типо­гра­фия­сендә үзнәшер ысулы бе­лән басылган “Табанымда — җи­рем җылысы” дигән китабын беләм. Кызганычка каршы, мин аның башка китапларын белмим. Сигез дистәне түгәрәк­ләп, тугызынчы дистә­гә аяк басканчы яшәгән шагыйрьнең Башкортстан Язучылар бер­легенә кабул ител­мәгәнлеге дә аның иҗатына игъ­тибарның тиешле дәрәҗәдә булмавына ишарә төсле. Әлбәттә, Язучылар берлеге идарәсендә: “Ул үзе сорап йөрмәде, шуның өчен берлеккә кабул ител­мәде”, дип әйтүләре мөмкин. Шулай шул, “ул үзе сорап йөрмәде”. Минем уйлавымча, Язучылар бер­легенең төп максаты “үзе сорап йөрүче­ләргә” әгъзалык билеты таратып утыру түгел, ә “үзе сорап йөри бел­мәгән” чын талант ияләрен табып, аларга ярдәм итү булырга тиеш.
Якташларыма рәхмәт, Баш­корт­стан­­ның халык шагыйре Ән­гам Атнабаев исе­мендәге әдәби премияне әдипнең бертуган сеңлесе, Русия Федера­ция­сенең һәм Башкорт­стан­ның халык артисткасы Зинира Атнабаевадан соң икенче булып Каһим Әүхатовка бир­деләр.
Каһим абый белән Закирә апа ике ул һәм бер кыз тәр­бияләп үстерделәр. Балалары һәркайсы тормышта үз урынын тапты, илгә игелекле кешеләр булды. Шунысы кызганыч, За­кирә апа якты дөнья­ны ир­тәрәк калдырып китте. Каһим абый ялгызы калгач, улы Фә­нил һәм килене Кәүсә­рия тәрбиясендә яшәде.
— Улы белән килене Каһим абыйны бик яхшы тәрбия­лиләр. Урыны һәрвакыт түрдә, — дип соклануын бел­дер­гән иде Күр­дем авыл Сове­тының ветераннар оешмасы җитәк­чесе Фидә­лия Мостафина бер очрашуыбызда. — Фи­дәлия апа­ның “Башкача булуы мөм­кин дә тү­гел, игелекле ата-ана тәрбиясе алган балалар бит алар”, — дип сөйләгәненә күңе­лем­нән мин дә куанып куйдым.


Каһим абый Әүха­товның вафатына 40 көн дә якынлашты. Шушы мәка­ләм аның таланты алдында баш ию булып кабул ителеп, якты рухына бер дога булып барып ирешсен иде.