Гражданлык никахы гаиләме?

Данир белән студент елларыннан ук яхшы танышбыз. Бик акыллы, тыныч холыклы, тәртипле егет. Университеттан соң, эшкә урнашып, гаилә корырдай тиң табылмагач, югары сыйныфларда укучы күрше кызы белән ныклап йөри башлады ул. Алинәнең әти-әнисе — бик яхшы кешеләр, район үзәгендә бакча үстереп, кош-корт карап тормыш көтәләр. Мәктәпне яхшы билгеләренә тәмамлап, үз көче белән башкаланың абруйлы югары уку йортларының берсенә укырга керде кыз. Ләкин Данир сөйгән кызы белән тулай торакта түгел, ә фатирда бергәләп тору өчен әти-әнисеннән ризалык сорады. Зур заводларның берсендә эшләүче Данир барлык чыгымнарны үз өстенә алды.

Беренче курста укыганда Алинәнең туган көнендә булуымны бүгенгедәй хәтерлим. Оялчан, бик тыйнак, аз сүзле, аш-суга оста, ачык йөзле, кечкенә буйлы кыз яхшы тәэссоратлар калдырды. Алты ел алар гражданлык никахы белән яшәде. Кайчан хәл белергә килсәк тә, йөгереп чәй әзерли, һәрвакыт пирог яки күмәч пешер­гән була. Ул өченче курста укыганда Данир ипотекага бер бүл­мәле фатир алды. Мондый җитди адым ясауда, әлбәттә, сөйгәненең өлешен дә билгеләү мөһим. Киләчәккә якты хыяллар белән гаилә учагы кабызып җибәрү — көчле мәхәббәт, бер-берсенә бул­ган хөрмәт, ныклы ышаныч билгесе. Кулына диплом алып, Алинә да зур предприятиеләрнең бер­сенә һөнәре буенча эшкә урнашты. Бер ел эшләгәннән соң, дусларын, якын туганнарын җыеп, туй ясадылар. Тик бармаклардагы алтын балдак, паспорттагы мөһер, әйтерсең, аларның хисләрен юкка чыгарды. Өйдә җәнҗал да купмады, тавыш та чыкмады. Алинә, ни сәбәпледер, үз эченә бикләнде, моңайды, сөйләшмәс булды. Икесе дә эшлиләр, зәвык белән җи­һаз­ландырылган, пөхтә фатирлары бар. Ләкин өйнең нуры сүнде. Сөйгәненең тыныч холкы, сөйләш­мәве Данирның ачуын чыгарды, ничек кенә сүз катарга, аралары суынуның сәбәбен бе­лергә тырышса да, Алинә иренә, әти-әнисенә серен чишмәде. ЗАГСта язылышуларына бер ел тулганда яшьләр аерылышырга гариза язды. Данир, яратуын белдереп, сәбәбен әйтүне сорагач, Алинә башка кешегә күзе төшүе турында әйтте һәм ире эштән кайтканчы чыгып китте.

Алинә белән Данирның, ун елга якын бергә яшәп, бер миз­гелдә аерылуы якыннарын тәмам аптыратты, тирән уйга салды. Хисләр ташкынына бирелеп, бөр­текләп җыйган дөньяны ташлап чыгып китү — юләрлекме, дус кыз­лар котыртуымы, көнләшү­ме, күз тиюме, ничек кенә булмасын — өзелеп яратса да, Данир кызны кире кабул итмәскә карар итте.

Гражданлык никахы белән яшәү — яхшымы, түгелме, һәркем­нең үз фикере. Гражданлык никахында яшәүче хатын-кыз — кияүгә чыкмаган, ир-ат өйләнмәгән булып санала. Бу — бәхәссез. Никахны рәсмиләштермичә яшәү­нең бер генә булса да сәбәбен әйтеп буламы? Алар юк. Бер­дәнбер сәбәп — ул ирекле булу. Бурыч, җаваплылык юк һәм сайланганда иреклесең. Ләкин бу мөнәсәбәтләр ышанычлы түгел.

“Паспорттагы мөһер бөтен романтиканы бетерә, дип, яшьләр мөнәсәбәтләрен рәсмиләштерергә курка” дигәнне күптапкырлар ишетергә туры килде. Дөрес, әгәр кеше үз парын тапмаган булса, нәкъ шулай килеп чыга түгелме соң? Никах ике йөрәкне мәңгегә бәйли.

“Гражданлык никахына ничек карыйсыз? Гаилә кыйммәтләре нәрсәдә?” дигән сораулар белән берничә кешегә, белгечләргә мөрәҗәгать иттек һәм менә шундый җаваплар алдык:

Илсур, студент:
— Минем уемча, гражданлык никахы белән яшәүне тыярга кирәк. Моны гаилә дип әйтеп булмый, бу “гаилә” бүген бар, иртәгә юк.

Фәрит, юрист:
— Моңа каршы мин. Мөһер — ул олы җаваплылык. Аны иңнәрдә тойганда гына әти кеше — ышанычлы гаилә башлыгы, әни һәрьяктан якланган була.

Альберт, программист:
— Бер каршылыгым да юк, моңа тыныч карашта мин. Сөйгән кешең белән рәсми теркәлмичә дә менә дигән итеп яшәп була дип саныйм.

Айгөл, психолог:
— Кызганычка каршы, илдә гражданлык никахы белән яшәү бик популяр. Тик мондый хатын-кызларның ир хатыны буларак бер хокукы да юк, ә вазыйфалары — гадәттәгечә. Уртак бала туып, ир һәм хатынның юллары аерыла икән, баланың атасын алиментка бирерлек тә хокук булмый.

Илгиз, водитель:
— Гражданлык никахы ир белән хатынның үзара ризалыгы белән туа. Алар бәхетле яши икән, паспортка мөһер куйдыру – артык баш авыртуы гына дип уйлыйм.

Ирина, хуҗабикә:
— Мин гражданлык никахына тешем-тырнагым белән каршы. Минемчә, бергә яшәгән парлар һәркайсына таяныч һәм яклаучы булырдай чын һәм ныклы гаилә корырга тиеш.

Дилбәр Булатова, язучы:
— Тискәре карашта мин. Никахсыз яшәү — ул зинага керә. Ә зина, ширектән (Аллаһы Тәга­ләгә тиңдәш тоту) һәм ризык җитмәү­дән куркып балаңны үтерүдән кала, иң олы гөнаһ­ларның берсе. Күп кеше моңа җиңел генә карый. Дөньяви яктан караганда, гражданлык никахы аркасында кыз бала хокуксыз кала, яклаучысыз була. Хәзерге яшьләр, башта бер-беребезне сынап карыйбыз, бер-беребезгә ярасак кына никахка керәбез, чөнки никах — ул олы әйбер, диләр. ЗАГС булмаган хәл­дә дә никахка керү мотлак дип саныйм.

Светлана Кучкарова, табиб:
— Әлбәттә, гражданлык никахын өнәмим. Никахка кермәү — бер-береңә ышанмау ул. Әни булган хатын-кыз кызының гражданлык никахы белән яшәвен теләр микән? Уйлап карагыз әле: кызыгыз кияүгә чыкмаган, ләкин ир кеше белән дөнья көтә. Бу мөнәсәбәтләр нәтиҗәсендә оныклар тугач, үзегезне ничек хис итәрсез? Мөнәсәбәтләрне рәсми­ләштерү — кеше тормышында була торган иң мөһим, иң чагу ва­кыйга. Аннан соң бөтенләй яңа тормыш башлана.

Филүс хәзрәт Камалетдинов:
— Гражданлык никахы тер­кәүсез ягъни никахсыз һәм дәү­ләт органнары тарафыннан теркәлмичә бергә яшәү – ислам шәригате тарафыннан тыелган гамәл булып санала. Кайчакта ике пар теркәлмичә, бер-берсен якыннан белү өчен, бернинди җаваплылык алмыйча бергә “яшәп карыйлар”. Әгәр килеп чыкмаса, характерларыбыз туры килмәде, дип аерылып китәләр. Бу гаилә институтына тискәре йогынты ясый. Чөнки гаилә – ул үзе бер бәләкәй дәүләт һәм ул илебезнең терәге булып тора.

Әйе, өйләнү — өйле булу дигәнне аңлата, дөньяны алып бару, акча эшләү, гаиләңне тәэмин итү ул. Кызларны тормышка чыга дибез. Димәк, ул тормыш алып бару өчен әзер булырга тиеш: ирне тәрбияләү дә, балаларны карау да, иреңнең әти-әнисен хөрмәтләү дә кирәк. Шунлыктан тормыш юлдашы итеп ышанычлы кеше, үз тиңеңне сайларга кирәк. Шул очракта сугылган мөһернең дә еллар узган саен төсе җуелмас, бер-береңә булган хисләр дә сүрелмәс.