Яшерен документларда – фашистлар вәхшилеге турында чынбарлык

Алар белән танышу мөмкинлеге барлыкка килү яшь буынга Бөек Җиңүнең әһәмиятен тирәнтенрәк аңларга ярдәм итә.

Кырмыскалы районының Пионерлар һәм укучылар йортында «Без срока давности» дип исемләнгән бөтенрусия поекты чикләрендә уникаль күргәзмә эшләде. С. М. Чугункин исемендәге мәктәп директоры Дамир Әхтәмов һәм тарих укытучысы Алина Әхтәмова укучыларга һәм кунакларга эчтәлекле экскурсия үткәреп, тарихи документлар, Ленинград өлкәсендә каты яулар барган урыннарда эзләнү эшләре вакытында табыл­ган экспонатлар ярдәмен­дә бай мәгълүмат бирделәр.

Алина Рәис кызы үзе дә ике ел рәттән “Хәтер вахтасы” Бөтенрусия акциясендә катнашкан. Ул шуннан алып кайткан бихисап экспонатларны да тәкъдим итте. Ә Дамир Флүр улы аларның һәммәсе турында җентекле сөйләп кенә калмады, бер уңайдан балаларның илебез тарихын белүен дә тикшерде.

Шулай, Ленинград өлкәсендә каты яулар барган урында эзләнү эшләре барышында табылган солдат медальоннары, тимер кружкалар, мина ярчыклары, гильзалар, каска һәм башка әйберләр укучыларда зур кызыксыну тудырды, шул ук вакытта яуларның ничек куркыныч булуын аз булса да күз алдына китерергә мөмкинлек бирде. Мәсәлән, ике солдат круж­касының кайсысы – совет, кайсысы немец солдатыныкы? Укучылар, берсен-берсе бүл­дереп, үз фикерләрен яудырды. Инде сигез дистә елга якын җир астында ятуларына карамастан, аларның хәтта төсләре сакланган. Шулай, сугыш елларында барлык совет солдатларының кружкалары яшел төстә булган, аларда хәтта Ленинград шәһәрендәге заводта җитештерелүе турында чүкелгән язма да сакланган. Ә икенчесе бизәкле, монысы – немецларныкы. Дамир Флүр улы әйтүенчә, Герма­ниядә бу кружкаларны җитештер­гән завод әле дә эшли.

Консерва банкасының да аермасы бар. Шакмаклы формадагы консерва банкаларын ул елларда безнең илдә җитештермәгәннәр. Язу булуы да аның немец солдатыныкы икәнен раслый.

Хәтта чәнечкеле тимерчыбык­ларның да аермасы күренеп тора. Советлар Союзында барлык тимер корал җитештерүгә киткән, шуңа тимерчыбыкларны нәзек кенә итеп ясаганнар. Ә немецларныкы – калын һәм катлаулы, шуның буенча да сугышка аларның алдан әзер­ләнүен аңлап була. Безнең солдат­ларның котелогы да юка калайдан ясалган. Еллар үтү белән ул тишелеп беткән. Шулай да укучылар бу сорауга тиз җавап бирде: мондый котелокларны аларның кинофильмнарда да күргәне бар икән.

Бәләкәй генә пыяла савыттагы порошокның нәрсә икәнен укучылар озак уйлады. Төрле фикерләр яңгырады, шулай да дөрес җавап бирүче табылды. Бу савытта хлорка икән. Аны солдатлар үзләре белән йөрткән. Чөнки фашистлар, авылларны басып алгач, барлык коеларны, сулыкларны агулап киткән. Ә эссе көннәрдә сусыз мөмкин түгел, шуңа солдатларыбызга җир өстендә җыелып яткан суны да эчәргә туры килгән. Чирләмәс һәм агуланмас өчен алар аны хлорка белән чистарткан һәм дезинфекцияләгән.

Экспонатлар белән танышканнан соң, Алина Рәис кызы укучыларны шул еллар буйлап “сәфәргә” алып китте.
Узган елда “Без срока давности” проекты “Хәтер һәм дан” елының иң яхшы проекты дип танылды һәм ул “Җиңү” премиясенә лаек булды. Проект кысаларында 23 томлы документлар җыентыгы дөнья күрде, аларның һәрберсе – Советлар Союзы террито­риясендә үткәрелгән геноцид­ның дәлиле. Болар хакында мәгълү­матны беркем дә тыныч кына тыңлый алмый. Шул ук вакытта мондый күргәзмә илебез тарихындагы куркыныч көннәрне истән чыгармаска, тынычлык өчен гомерләрен аямыйча көрәшкән якташларыбызның батырлыгын онытмаска һәм бүгенге тыныч тормышның кадерен белергә өйрәтә. Икенче Бөтен­дөнья сугышы вакытында кешелек дөнья­сына килгән коточкыч фаҗига турында дөреслек – менә моның турында без беркайчан да онытырга тиеш түгел!

Эльвира Ямалетдинова.

Кырмыскалы районы.