Башкортстан Бердәм тавыш бирү көненә әзер

[b]— Хәйдәр Арсланович, Бердәм тавыш бирү көнендә Башкортстанда яшәүчеләр нинди власть органнарына депутатлар сайлаячак? [/b]

— Белорет районыннан башка, республиканың барлык районнарында яшәүчеләр авыл Советларына депутатлар сайлаячак. Шулай ук, Чишмә һәм Приютово поселок Советларына сайлаулар үтәчәк. Күмертау һәм Туймазы сайлау округлары буенча Дәүләт җыелышы-Корылтайга, Уфа­ның Калинин районы сайлау округы буенча шәһәр Советына өстәмә сай­лаулар үтәчәк. Нефтекама, Стәрлетамак, Сибай, Октябрьский, Агыйдел һәм Салават шәһәрләрендә сайлау бул­маячак.

Үзәк сайлау комиссиясенең мәгълүмат үзәгеннән хәбәр итү­ләренчә, 4 сентябрьгә 7310 мандатка урындагы сайлауларда 15336 кандидат теркәл­гән.

Сайлаулар Башкортстан­ның барлык территория­лә­рендә дә үтмәгәнлектән, исемлеккә 1 миллион 316 мең сайлаучы кертеләчәк. Бу — барлык сайлаучыларның (агымдагы елның 1 июленә карата республикада аларның саны — 3073991 кеше) яртысыннан азрак.

[b]— Урындагы сайлауларга гына хас үзенчәлекләр бармы? [/b]

— Мин бу сайлауларның берничә үзенчәлеген билгеләп үтәр идем. Беренчедән, сайлау кампанияләренең саны буенча — алар ничә муниципаль берәмлектә үтә, шулкадәр булачак. Ә быел аларның саны — 784. Икенчедән, бу сайлау­ларда меңләгән кандидат күр­сәтелә һәм теркәлә. Югарыда әйткәнемчә, алар 15 меңнән артык. Аларны теркә­гәнче сайлау комиссияләре кандидатлар турында барлык мәгъ­лүматны тикшерә. Бу — сайлауларны оештыручылар өчен гаять зур һәм күләмле эш. Алардан тыш, хокук саклау, салым органнары, Федераль миграция, Росреестр хезмәт­кәрләре дә бу эшкә күп көч салды.

[b]— Сайлау — партия һәм кандидатлар арасында көндәшлек дигән сүз. Бу сайлауларда көндәшлек дәрәҗәсе ничек?[/b]

— Урындагы сайлауларга кандидатларны күрсәтү һәм теркәү барышында 11 пар­тия­дән 9 меңнән артык вәкил теркәлде. Шулар арасында 7 меңнән артыгы — “Бердәм Русия”дән, 600дән артыгы — КПРФтан, 400гә якыны — ЛДПРдан, 300е — “Русия патриотлары”ннан, 250дән артыгы — “Гадел Ру­сия”дән, 3се — “ЯБ­ЛОКО”дан. Алардан тыш, урындагы үзи­да­рә органнарына сайлауларда тагын биш партия беренче тапкыр катнашачак, алар 156 кандидат теркәде. Бу пар­тияләрнең барысы да сәясәттә тәү тапкыр гына түгел. Мәсәлән, өч партия 2013 елда Дәүләт җыелышы-Корылтайга сайлаулар вакытында үз кандидатларын күрсәтүдә һәм теркәүдә катнашкан иде. Алар арасында Башкортстандагы “Русиянең гаделлек өчен пенсионерлар партиясе”ннән — 73, “Яшелләр һәм социал-демократлар альянсы”ннан — 65, “Русиянең “Яшелләр” экология партиясе”ннән — 12, “Русия пенсионерлары партиясе”ннән — 4, “Ватанны саклау­чы­лар”дан 2 кандидат теркәлгән.

Күрүебезчә, урындагы сайлауларда республикада беренче тапкыр Бөтенрусия сәяси партияләренең 11 төбәк бүлекчәсе үз кандидатларын теркәгән. 2011 елда үткән урындагы үзидарә органнарына сайлауларда Русия Дәүләт думасына кергән дүрт партия үз кандидатларын күрсәткән иде.

Кандидатлар арасында көндәшлеккә килгәндә, бер мандатка уртача ике кеше дәгъва итә. Ләкин районнарда көндәшлек дәрәҗәсе төрлечә. Шунысы да бар: 7 райондагы 17 округта сайлаулар альтернативасыз булачак. Урындагы сайлауларда закон моны рөхсәт итә. Әмма җиңеп чыгу өчен кандидат күпчелек тавыш кына түгел, барлык тавыш биргән сайлаучыларның 50 про­центтан күбрәк тавышын җыярга тиеш. Бер урынга 6 кандидат булган округлар да бар.

[b] — Хәйдәр Арсланович, быелгы сайлау алды кампаниясе ничек үтә?[/b]

— Сайлаулар чорында идеяләр, программалар, кандидатлар һәм пар­тияләр ярышы гадәти нәрсә. Төрле муниципаль берәмлектә сайлау алды көрәше төрлечә: берсен­дә сәяси көрәш югары дәрәҗәдә, икенчеләрендә — түбән. Гомумән алганда, Дәүләт думасына һәм Дәүләт җыелышы-Корылтайга сайлаулар белән чагыштырганда, сәяси партия­ләр сайлау алды кампаниясен тыныч шартларда алып бара. Урындагы үзидарә органнарына сайлауларда башкача булуы да мөмкин түгел, чөнки барысы да бер-берсен яхшы белә. Әлбәттә, сайлау алды активлыгы нык сизелү очраклары да бар.

[b] — “Бердәм Русия”нең төбәк бүлекчәсе Сәяси советы секретаре Константин Толкачев бу сайлауларда партиядән депутатлыкка кандидатларга акча бүлү каралмаган, дип белдерде. Бу нәрсә белән бәйле? Башка партияләр кандидатларны финанслыймы?[/b]

— Кагыйдә буларак, бу сайлауларда кандидатлар үзләренең сайлау алды кампаниясен финанслау өчен сайлау фонды булдырмыйлар. “Бердәм Русия” генә түгел, башка партияләр әгъ­залары да шулай эшли. Сайлау алды фондының күпчелек өлеше листовкалар, плакатлар чыгаруга, эфир вакытын һәм вакытлы матбугат бит­ләрендә реклама өчен мәйдан сатып алуга тотыныла. Кандидатларның сайлау кампаниясен финанслаудан баш тартуы аларга сайлау алды агитациясе кирәк булмавын, яки чыгымнарсыз гына ха­лык белән очрашулар үткә­рүгә өстен­лек бирүне аңлата. Урындагы үзидарә органнарына сайлауларда кандидатларны урындагы халык яхшы белә.

[b]— Тавыш бирү бюлле­тень­нәрендә “Барысына да каршы” дигән графа булмаячак. Бу сайлау­чыларның үз фикерен белдерү хокукын чикләмиме? Мондый кеше­ләр тоташ исемлекне дә сызып ташлый ала бит. Бу очракта бюллетень гамәлдән чыгарыла...[/b]

— Башкортстанның “Сайлаулар турында” кодексына ярашлы, урындагы үзидарә органнарына сайлауларда “Барлык кандидатларга каршы” пункты сайлау бюллетененә кертелми. Шуңа күрә быел республикада үтәчәк сайлауларда бу графа булмаячак.

Сайлауларда берничә партия вә­киле катнаша, шулай булгач, сайлаучыга үзенә якын кандидатны сайлап, тавыш бирү авыр эш булмаячак, дип уйлыйм. Мисал өчен, Туймазы районында — 8, Әбҗәлил районында — 7, Уфа районында 6 партиянең кандидатлары сайлауда катнаша.

Бюллетеньнәрне сызуга килгәндә, безнең сайлаучылар мондый ысул белән үзләренең сәяси позицияләрен белдер­мәс, дип ышанам. Гражданнар аларның тавышы властьны формалаштыруын, ә аның, үз чиратында ха­лыкның проблемаларын хәл итүен аңларга тиеш. Кандидатлар арасында лаеклы кешеләр күп, алар сайлау­чыларның хуплавына мохтаҗ.

[b]— Муниципаль сайлауларда беренче тапкыр алдан тавыш бирү үтә. Ул ничек оештырыла?[/b]

— Алдан тавыш бирү безнең республикада урындагы үзидарә органна­рына сайлаганда гына кулланыла. Алдан тавыш бирү өчен нигезле сәбәпләр (отпуск, командировка, эш һәм уку режимы, дәүләт һәм җәмәгать вазыйфаларын үтәү, сәламәтлек торышы) булырга тиеш. Алдан тавыш бирүдә катнашырга теләүче участок сайлау комиссиясенә сәбәбен күрсәтеп гариза язарга тиеш. Ул участок комиссиясе бинасына охшаш бинада тавыш бирү серен саклап бюллетень тутыра. Ул аны конвертка сала. Бу конверт сайлау көнендә генә ачылып, тавыш бирү тартмасына салына. Сайлаучыларга үз сайлау участокларында 12 сентябрьгә кадәр моны эшләү мөмкин булачак.
Үзәк сайлау комиссиясенең мәгъ­лүмат үзәгеннән хәбәр итүләренчә, 4 сентябрьгә республиканың 32 районында 365 кеше алдан тавыш биргән.

[b]— Күпсанлы студентлар бу көнне кайда тавыш бирә ала: өйдәме, әллә укыган җирендәме?[/b]

— Сайлауда катнашу яисә катнашмау — һәркемнең намус эше. Беркем дә, катнаш яисә катнашма, дип, башка кешене сайлауга барырга мәҗбүри­ләргә тиеш түгел. Студентларга килгәндә, алар кайда теркәл­гән һәм сайлаучылар исемле­генә кертелгән — шунда тавыш бирә. Студентларга 13 сентябрьдә әти-әниләре янына авылга кайтып, сайлауларда тавыш бирергә һәм бәрәңге алырга ярдәмләшергә киңәш итәр идем. Сайлау көнен көт­ми­чә, алдан тавыш бирү хокукыннан да файдаланырга мөм­кин.

[b]— Киңкүләм мәгълүмат чаралары, Русиянең кайбер төбәкләрендә сайлаучылар Интернет ярдәмендә тавыш бирә ала, дип хәбәр итте. Ә Башкортстанда бу ысул бе­лән тавыш биреп буламы?[/b]

— Чыннан да, Русия Президенты Владимир Путин Бөтенрусия яшьләр лагеренда катнашучылар белән аралашканда 2018 елда ил җитәкчесен сайлауларда Интернет аша тавыш бирү ихтималлыгы турында белдерде. Ил җитәкчесе фикеренчә, бу бик җитди мәсьәлә. Бу турда әләге өлкәдә эшләүче белгечләр, Русия Үзәк сайлау комиссиясе һәм Дәүләт думасы депутатлары белән фикер алышырга кирәк.
Бүген онлайн тавыш бирү өчен хокукый нигез юк. Гому­мән, бу турыда сөйләргә әле иртәрәк.

[b]— Әгәр сайлаучыларның сораулары килеп туса, алар кемгә һәм кая мөрәҗәгать итә ала?[/b]

— Сайлауларны оештыру белән территориаль сайлау комиссияләре шөгыльләнә, аларның адреслары һәм элем­тә өчен телефоннары Башкортстан Үзәк сайлау комис­сиясенең рәсми сайтында урнаштырылган. Моннан тыш, район хакимиятләренең рәсми сайтларында барлык территориаль сайлау комиссия­лә­ренең бүлекләре бар. Анда ко­миссиянең барлык карарлары, сайлау белән бәйле башка документлар куелган.
Теркәлгән кандидатлар турында тулы мәгълүмат тавыш бирү биналарындагы стендларда урнаштырылган.
13 сентябрьгә кадәр Башкортстан Үзәк сайлау комиссиясенең 8-800-347-54-54 санлы “кайнар элемтә” телефоны эшләячәк. Сорауларга Үзәк сайлау комиссиясе әгъзалары һәм комиссия Аппараты хезмәткәр­ләре җавап бирәчәк.

[b]— Кагыйдә буларак, өлкән буын вәкилләре сайлауларда активлык күрсәтә. Республикада бер генә сайлаудан да читтә калмаган кеше бармы? Быелгы сайлауда катнашучы иң өлкән яшьтәге кеше кайсы районда яши?[/b]

— Югарыда әйткәнемчә, беркем дә кешенең сайлауга баруы-бармавын контрольдә тотмый. Сайлау — кешенең үз ихтыярында. Шулай булгач, бер генә сайлаудан да читтә калмаучыны ачыклау шактый катлаулы. Икенче сорауга килгәндә, республикада яшәү­че иң өлкән яшьтәге сайлаучы Благовар районында яши, аңа 106 яшь.

[b]— 13 сентябрьдә ничә кеше беренче тапкыр тавыш бирәчәк? Нәкъ 13 сентябрь­дә 18 яшь тулучылар бармы?/b]

— Участокларга ничә кеше килә­чәген тәгаен әйтү кыен. Исемлектә беренче тапкыр тавыш бирүче 19317 ке­ше теркәлгән. Гадәттә, мондый сайлаучыларны участокларда көтеп торалар, беренче тапкыр тавыш бирүче егет-кызларга диплом һәм истәлекле бүләк­ләр тапшыралар.
Безнең мәгълүматлар буенча, 13 сентябрьдә 47 кешегә 18 яшь тула. Алар бу көнне тавыш бирергә килер, дип ышанам, сайлау участокларында аларны туган көннәре белән тәбрик­ләячәкләр.

[b]— Беренче тапкыр сайлауга килүчеләрне бүләкләр көтә, дидегез. Алар нинди сюрпризлар?[/b]

— Чыннан да, күп сайлау участокларында бүләк тапшыру традициясе бар. Узган елда Калтасы районындагы сайлау участокларының берсендә каз бүләк иткәннәр иде. Беренче тапкыр тавыш бирергә килгән егет-кызларны быел нинди бүләк көтүе Бердәм тавыш бирү көнендә билгеле булачак.
Исегезгә төшереп үтәм: 13 сен­тябрь­дә сайлау участоклары иртән сәгать 8дә ачыла һәм кичке 8гә кадәр эшләячәк. Якташларыбыз үзләренең гражданлык бурычын үтәүгә җаваплы карар дип ышанам.