-4 °С
Болытлы
Гәзиткә язылуVKOKTelegram
Барлык яңалыклар
Авыл хуҗалыгы
23 апрель 2015, 23:04

Сикереп төштем бакчага, Бастым алтын акчага...

Ләкин бакчачылыкка “көмеш” салмыйча, аны үстереп булмаячак.Урал төбәгендә бакчачылык белән шөгыльләнү XVI гасырда башлана. Моңа кадәр урындагы халык җиләк-җимеш үстермәгән, ә кыргый үсемлек­ләрнең җимешләрен азык буларак кулланган, дип исәпли белгечләр. Үзәк Русия, Украина һәм Идел буеннан халыклар күпләп күчеп килгәч, бакча культураларын үстерү башлана. Ләкин җылы төбәкләрдән алып килеп утыртылган үсентеләр үсеп китә алмый, безнең табигать шартларында салкыннан туңа. Безнең шартларга яраклашкан җиләк-җимеш сортлары чыгаручы гыйльми учреждениеләр оештырылгач кына бакчачылык белән шөгыльләнергә мөм­кинлек туа. Ә авыл хуҗалыгы тармагы буларак, узган гасыр­ның 30нчы елларында гына ул ныклы үсеш ала.

Башкортстан илнең бакчачылык белән шөгыльләнүче төбәк­ләреннән шактый ерак урнашкан. Шуның өчен халык­ның ихтыяҗ­ларын канәгать­лән­дерү максатында республика җитәкчелеге ул елларда зур эш башкара. 1926 елда Урал төбәгендә беренчеләрдән булып БАССР Совнаркомы Баш­нар­ком­зем­ның Топорнино (Кушнаренко) тәҗрибә-помология (сорт чыгару) терәк пунктын төзү турында карар кабул итә. Ул 1936 елда — Башкортстан җиләк-җимеш тәҗрибә станциясе, 1956 елда тәҗрибә бакчасы итеп үзгәр­телә. Бүген ул Башкортстан авыл хуҗа­лыгы гыйльми-тикшеренү институ­ты­ның Кушнаренко җиләк-җимеш һәм виноград селекциясе үзәге дип атала.
Соңгы елларда Русиядә булып үткән үзгәрешләр нәтиҗә­сендә авыл хуҗалыгы пред­приятие­ләрендә җиләк-җимеш продукциясе җитеш­терү сизелерлек кимеде. Шуны да билгеләп үтү урынлы булыр: хәзер илдә бакчачылык продукциясенең 81 проценты шәхси җиләк-җимеш бакчаларында җитештерелә. Күпләр үзенең азык-төлек запасын шәхси бакчалары исәбенә тулыландыра. Ру­сия­дә шәхси хуҗалыкларда елына бер кешегә — 20-25, ә авыл хуҗа­лыгы предприятие­ләрен­дә 3-4 килограмм җиләк-җимеш үсте­релә. Икътисади кризис чорында моңа кадәр ташланган, эшкәр­телмәгән бакчаларда да бәрәңге, кишер, кәбестә үстерүчеләр артыр дип көтелә.
— Башкортстан коллектив бакчалар мәйданы буенча Урал төбәгендә һәм Русиядә алдынгы урыннарның берсен­дә тора. Республиканың табигать-климат шартлары катлаулы. Шуңа күрә бакчачылыкны үстерү өчен безнең шартларга яраклашкан, зона һәм туфрак үзенчәлекләрен исәпкә алып, мул уңыш бирүче җиләк-җимешнең сортларын сайлап алырга, аларны үстерүнең агротехник чараларын да эшләргә кирәк. Республика бакчачыларын яхшы үсенте материал белән бары тик Башкортстан авыл хуҗалыгы гыйльми-тикшеренү институты­ның Кушнаренко җиләк-җимеш һәм виноград селекциясе үзәге тәэмин итә. Ул — республикада бердән­бер шундый үзәк, — ди институт директоры­ның беренче урынбасары Әхмәт Сәхибгәрәев. — Биредә югары технологик һәм тәм сыйфатлы, чирләр­гә бирешми торган җиләк-җимеш культурала­рының яхшы продукция бирүче сортларын чыгару буенча гыйльми тикше­ренүләр үткәрелә. Биш культура: алма, груша, кара һәм алтынсыман карлыган, виноград буенча эш алып барыла. Соңгы 15 елда Кушнаренко селекция үзә­гендә алманың — 7, груша­ның — 1, кара карлыганның — 4, алтынсыман карлыганның — 6, вино­градның 5 сорты чыгарылды. Грушаның — 2, кара карлыганның — 3, крыжовник­ның 1 сорты дәүләт сынавына тапшырылды. Барлык сортлар да югары уңыш бирә.

Медицина нормасы буенча, кеше елына 70-80 килограмм җиләк-җимеш ашарга тиеш. Асылда исә әле аны куллану 15-20 проценттан артмый. Шуңа да Русиядә яшәүчеләрнең 70 проценттан артыгы авитаминоз кичерүе бер дә гаҗәп түгел.


Бакчачылар соңгы вакытта традицион булмаган культуралар — абрикос, айва, актинидия үстерә башлады. Бакчачыларның сорауларын исәпкә алып, институт галимнәре бу культураларның сортларын өйрәнә һәм сыный. Алар­ның югары уңыш бирүче сортлары өйрәнелеп, безнең шартларда үстерү өчен тәкъдим ителде.
2006 елда — “Башкортстанда бакчачылык”, 2008 елда — “Урал төбәгендә җиләк-җимеш бакчасы”, ә 2012 елда “Башкортстан Республикасында җиләк-җимеш культуралары” дип аталган һәм институт галимнәре әзерләгән гаять файдалы китаплар дөнья күрде. Бу хе­з­мәт­ләрдә байтак файдалы мәгъ­лүмат табарга мөмкин.
Әле Кушнаренко селекция үзәгендә “урак өсте” — җиләк-җи­мешнең утырту материалын сату башланды. Биредә һәвәскәр бакчачыларга алма, груша, алтынсы­ман һәм кара карлыган, крыжовник, кызыл миләш, балан, гөлҗи­меш, кура җиләге үсен­теләрен тәкъдим итәләр. Узган елда институт 12 мең данә җиләк-җимеш үсентесе сатты.
— Узган гасырның 70-80нче елларында җиләк-җимеш мәй­дан­нары буенча Башкортстан Урал зонасында беренче урында иде. Хәзер исә 12 җиләк-җимеш совхозыннан 2-3 кенә хуҗалык калды, — ди институ­тның әйдәүче гыйльми хезмәт­кәре, авыл хуҗалыгы фәннә­ре кандидаты Мәхмүдә Әбдиева. — Күмәк хуҗа­лыкларда җиләк-җимеш җитеш­терүнең сизелерлек кимүе­нең төп сәбәбе — бакчалар “картаюы”, көндәш­­лек һәм продукция­нең рентабельлеге түбәнлеге, матди-техник база искерүе.
Башкортстан авыл хуҗалы­гы гыйльми-тикшеренү институты галимнәре фикеренчә, бакчачылык белән шөгыльләнү өчен зур матди һәм хезмәт ресурслары таләп ителә. Көн­дәшлек түбән, үстерел­гән продукциянең бәясе арзан булганлыктан, тармакны үстерүгә инвесторларны җәлеп итү гаять катлаулы. Фермерлар һәм шәхси эшкуарлар да бу катлаулы һәм кыйммәтле эшкә алынырга ашыгып бармый. Мисал өчен, 1 гектар алма бакчасы утырту өчен — 800-900, чия, слива, җимеш куаклары утыртырга — 400-500, җир җиләге утырту өчен 500-600 мең сум акча таләп ителә. Бакчачылыкны уңышлы үстерү дәү­ләт ярдә­меннән башка мөм­кин түгел. Әлеге вакытта суб­сидия­ләр чыгымнарның 10-20 процентын гына каплый. Республикада бакчачылыкны үстерү өчен яңа бакчаларга субсидия күләмен арттырырга, аларга югары уңыш бирүче яңа сортлар утыртырга; Башкорт­станның барлык табигать зоналарында чиста сортлы утырту материалы сатучы хуҗалык­лар булдырырга; утырту матери­алының сыйфатын тикше­рүне кө­чәй­тергә һәм илнең ерак төбәк­лә­реннән аларны алып кайтып сатуны тыярга; халыктан җиләк-җимешне сатып алуны оештырырга, җиләк-җимешне саклау һәм эшкәртү пунктлары төзергә; махсус бакча техникасын сатуны оештырырга кирәк. Башкортстанда бакчачылык тармагын үстерү буенча республика программасын эшләргә һәм кабул итәргә дә вакыт җитте.
Читайте нас: