Балаларны начар мәгълүматтан саклыйк!

Үзәк телеканаллар кайчан алар аңына кире йогынты ясаудан туктар?Үзәк телевидение күрсәткән тапшыруларның балаларның һәм үсмерләрнең сәламәтлегенә зур зыян китерүе турында шау-шу тынмый. Монда электрон киңкүләм мәгълүмат чараларының да йогынтысын игътибарга алырга кирәк.

Күп русиялеләр өчен кино һаман да сәнгатьнең иң югары ноктасы булуын дәвам итә. Бөтенрусия халык фикерен өйрәнү үзәге үткәргән сораштыру вакытында телевизион эфирларда халыкны барыннан да ныграк рекламалар ачуландырганы ачыкланды. Безнең илдә яшәүче һәркем көненә якынча шундый 74 ролик карый. Икенчедән, андагы тәртипсез сөйләшү, көчләү, агрессия һәм җенси якынлыкка мәҗбүр итү күренешләре аларны борчый. Американың педиатрия академиясе галимнәре ачыклаган берничә үзенчәлекне билгелик. Көчләү, кансызлык турында тапшыруларны еш караган балалар кон-фликтларны хәл итү өчен моны бердәнбер юл буларак кабул итә. Көчләү турындагы күренешләр кешене чын тормышта үзен яклаучысыз итеп тою хисе уята. Ягъни экранда шундый күренешләр караган саен баланың мондый хәлләргә дучар булу ихтималлыгы арта. Моннан тыш, көчләү турында даими тапшырулар караган баланың үскәч агрессив, яисә җинаять юлына басу хәвефе дә бермә-бер арта. Бу – экспертлар фикере. Бу җәһәттән Англия телевидениесе тәҗрибәсен игътибарга аласы килә. Мәсәлән, Бөек Британиядә Би-би-си телеканалында кичке 9 сәгатькә кадәрге тапшырулар андагы аудиториягә тулысынча җавап бирә. Шул исәптән балаларга да. “Гаилә турында”гы кичке 9га кадәр булган тапшырулар балалар карый алырлык темаларга гына багышлана. Бу кодексны бозган телеканаллар лицензиясез калырга мөмкин. Мондый тәҗрибә тагын берничә илдә бар. Чыннан да, тамашачылар санын арттыру артыннан куып, үсеп килүче буынның рухи һәм әхлакый дөньясын җимерү дөрес түгел.
Бүген киңкүләм мәгълүмат чаралары, аеруча телевидение тапшырулары халыкны әхлакый яктан ярлыландыра. Ягъни глобаль рәвештә халыкның рухи ныклыгын какшату бара. Гәзит битләре, телеканаллар төрле забастовкалар, ачлык игълан итү турындагы материаллар белән чуарланган. Әйтерсең, бүген бездә тимер чыгармыйлар, поездлар йөрми, икмәк үстермиләр, балаларны укытмыйлар. Ә мәдәнияткә кагылышлы мәкаләләрдә бары тик “попса мәдәнияте” күрсәтелә. Гомеренең зур өлешен балаларны һәм яшьләрне тәрбияләүгә багышлаган талантлы актер, кинорежиссер Ролан Быков әле 1995 елда ук 30 процент Русия балаларының һәм яшьләренең “шизофрения”ләүгә дучар булуын кисәткән иде. Моның бер юнәлеше — кешедә патриотизм хисен юкка чыгару. Тагын бер юнәлеш — буыннар бәйләнешен югалту.
Киноларда һәм әдәбиятта моның юкка чыгуы — һәлакәт. Популяр режиссерлар Леонид Гайдай һәм Эльдар Рязановны гына алыйк. Аларның фильмнарындагы цитаталар халык теленә кереп калды һәм әле дә яши. Халык совет чорында, ягъни цензура вакытында төшерелгән “Гараж”, “О бедном гусаре”, “Ирония судьбы...” кебек киноларны һаман да яратып карый.
Үзгәртеп корулар башлангач, сәнгатькә һәм цензурага бәйле мондый сюжетлар юкка чыгарылды. Аннары “Старые клячи”, “Привет, дуралеи” кебек фильмнар барлыкка килде. Калганнарын хәтерләмим дә. Ә бит Эльдар Рязанов соңыннан да дистәләгән фильмнар төшерде. Кайда соң алар?
Леонид Гайдай белән хәлләр тагын да катлаулырак. Цензура таркалганнан соң ул бары ике фильм төшерде — “Операция “Кооперация” һәм “На Дерибасовской хорошая погода”. Бу ике режиссерга да һәйкәл куярлык.
1970-80 елларда СССРда яшәүче һәр икенче кеше кино яисә телетапшырулар нигезендә үзенә һөнәр сайлый иде. Малайлар “В бой идут одни старики”, “Чистое небо” кинофильмнарын карап, махсус училищеларга бара иде. Алар “Командир счастливой щуки”дагы кебек су асты көймәсендә йөзүче, яисә “Укрощение огня”дагы кебек конструктор, инженерлар була иде. Элекке фильмнар дуслыкның кадерен белергә һәм гадел, тәртипле кеше булырга әйдәде. Мультфильмнар балаларны һәрвакыт изгелеккә һәм гаделлеккә әйдәде. Хәтта барыбызга да билгеле мультфильм геройлары бүре белән куян да тынычлык һәм татулыкка омтыла иде. Ә бүгенге кинотеатрларда малайлар сәер “Гарри Поттер”ны үз итә. Ә өйдә — җенси якынлык кылу яисә канкоешка нигезләнгән боевикларны качып булса да карый. Нәтиҗәдә, экраннардагы агрессия балаларны башкаларга карата тагын да агрессиврак булырга өйрәтә. Елына экраннардан күрсәтелгән 10 мең шундый күренеш яшьләр арасында җинаять кылуны 40-50 процентка арттыра. Русиядә яшәүче үсмер якынча елына ким дигәндә 9 шундый сюжет карый. Сораштыру үткәргән вакытта мәктәп укучыларының бары 30 проценты гына мондый сюжетлар аларны куркуга салуын белдергән.
Бүген кайбер Көнбатыш илләрендә мондый күренешләрне булдырмау өчен төрле тикшеренүләр алып барыла. Мәсәлән, Англиядә балалар әдәбиятын һәм мультфильмнарны цензура контроле үткәч кенә күрсәтәләр. Ә моны бозучыларны лицензияләреннән мәхрүм итәләр.
Безнең киләчәк нинди соң? Бу халыкның мәдәни мирасы һәм рухи ныклыгы яклануга бәйле.
Элекке белем бирү системасының җимерелүе үсмерләрдә кумирлар булдыруны юкка чыгарды. Телдә “изгелек”, “мәрхәмәтлелек”, “наз”, “мәхәббәт” кебек төшенчәләр югалды. Төрле күңел ачу турындагы телешоулар, акчага бәйле уеннар халыкта бәйрәм, җитеш, җиңел тормыш образын формалаштыра. Шул ук вакытта, җәмгыятьнең зур гына өлеше ярлылык чигендә булуын дәвам итә.
Телевидениедә күрсәтелгән азгынлык, эчкечелек һәм көчләү күренешләре гаиләләрне тарката, үсмерләр психикасын җимерә. Ә бүген телевизоры булмаган бер генә гаилә дә юк. Өлкәннәр үз тәҗрибәсенә таянып, балаларны телевизор караудан тыймый. Өлкән кешенең баш мие алынган мәгълүматны анализлый белә, ә менә балаларга нәрсә күрсәтәсең, ул аны сеңдереп кенә бара.
Русия телеканаллары гаилә кыйммәтләренә дә һөҗүм ясый дияргә җөрьәт итәм. Биредә гаилә матурлыгы күрсәтелми, киресенчә, физик көч куллануга, азгынлыкка, фәхишәлеккә киңрәк урын бирелә. Нәтиҗәдә — бүген Русиядә яшәүче 10 мең кеше гаиләсен калдырып кына калмаган, ә алимент түләүдән дә баш тарта. Бик кызыклы күренеш барлыкка килә: бер яклап Хөкүмәт гаилә кыйммәтләрен тергезү, ана-ларны һәм балаларны кайгырту җәһәтеннән күләмле чаралар күрә, ә дәүләт телеканаллары эчкечелекне, җинаятьчелекне, төрле җирдә җенси якынлык кылуны үстерүгә этәргән тапшырулар күрсәтә. Яңалыклар “топ”ында — ниндидер бер “йолдыз”ның кияүгә чыгуы, яисә киресенчә — аерылышуы. Ягъни күбрәк этлек эшлисең икән, син бу заман героена әвереләсең.
Бүген 1-2 сыйныф укучылары кулында да гаджетлар. Ата-ана өчен кесә телефоны баласының кайда булуын контрольдә тоту өчен кирәк. Ә балаларга бу аппаратларның никадәр “текә” булуы мөһим. Укучылар анда төрле уеннар уйный, төрле мессенджерларда аралаша. Белгечләр билгеләвенчә, бу аларның сәламәтлегенә берничек тә йогынты ясамый, имеш.
Кесә телефонын куллану баланың йокысына йогынты ясый. Русиянең Сәламәтлек саклау министрлыгы 2003 елда ук 18 яшькә кадәр балаларга кесә телефоны куллану ярамаганлыгын кисәтте.
Күптән түгел үткән педагоглар очрашуында бер укытучы түбәндәге фикерне әйтте. “Киңкүләм мәгълүмат чаралары нигезендә без Русиядә проблемалар никадәр күп икәнлеген күрәбез. Ә чит илләр үзенә чакырып тора сыман. Югары сыйныф укучысына җир шарының берәр почмагы турында реклама төзергә кушсаң, ул, һичшиксез, Япония, Париж, Американы алачак. Ә безнең илдә табигый һәйкәлләрнең анда караганда да күбрәк булуын әйтсәң, елмаеп кына куялар”. Менә ул безнең ялгышлык кайда! Безгә балаларның башын үзебезнең илгә каратырга кирәк. Безнең кайбер төбәкләрдә табигый байлыклар һәр кешегә исәпләгәндә, башка илләр белән чагыштырганда, 2-2,5 тапкырга күбрәк исәпләнә. Икенчедән, Русия югары квалификацияле белгечләре, галимнәре белән дан тота. Алар төрле технологияләрне, фәнне, җитештерү куәтләрен алга әйди ала.
Русия Президенты Владимир Путин да һәр чыгышында кешенең рухи байлыгына, мәдәниятенә аерым игътибар юнәлтә. Аның фикеренчә, күпмилләтле илнең нәкъ мәдәнияте, тарихы аның киләчәктә башкалар белән көндәшлек итә алырдай ил булуын билгели. Шулай ук ул һәрвакыт аналарны һәм балаларны яклауга, гаилә кыйммәтләрен пропагандалауга басым ясый. Бары халыкның бердәмлеге, татулыгы һәм патриотизмы гына безнең икътисадны алга илтә ала, җәмгыятьнең үсешенә китерә.

Илдар Вәлитов,
Башкортстанның атказанган табибы, Республика балалар клиник дәваханәсе хирургы, медицина фәннәре кандидаты, философия фәннәре докторы.

Автор:Гөлия Мөгаллимова

Читайте нас:

Теркәлү саны: 2019 елның 24 маендагы Эл сериясе № ФС 77-75682.

Басманың яшь категориясе 12+

___________________

Сетевое издание «KizilTan» зарегистрировано Федеральной службой по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций (РОСКОМНАДЗОР)

Регистрационный номер: серия Эл № ФС 77-75682 от 24 мая 2019 г.

Возрастная категория издания 12+

Гамәлгә куючылары: Башкортстан Республикасы Матбугат һәм киңкүләм мәгълүмат чаралары агентлыгы, Башкортстан Республикасының “Республика Башкортостан” Нәшрият йорты дәүләт унитар предприятиесе.

____________________

УЧРЕДИТЕЛИ: Агентство по печати и средствам массовой информации Республики Башкортостан, Государственное унитарное предприятие Республики Башкортостан Издательский дом «Республика Башкортостан».

Баш мөхәррир Фаил Камил улы Фәтхетдинов.

Кабул итү бүлмәсе телефоны: 8 (347) 272-13-61.

___________________

Главный редактор: Фатхтдинов Фаил Камилович.

Телефон приемной: (347) 272-13-61.

Телефон

8(347)272-13-61

Электрон почта

kyzyltan@mail.ru

Адресы

450079, Уфа шәһәре, Октябрьнең 50 еллыгы урамы, 13 нче йорт

Реклама хезмәте

8(347)272-62-27

Хезмәттәшлек

8(347)272-62-27