— Медицина максатларында кешенең авыртынуын басар өчен наркотиклар меңнәрчә ел кулланыла. Бу бер дә гаҗәп түгел. Ләкин алар икенче максатта тарала башласа, бу җитди проблемага әйләнә. Бигрәк тә теге яки бу дәүләтләр башка илләргә карата ниндидер максат белән астыртын чаралар кулланырга керешсә. Әфьюн сугышлары мисалын китерәм. 1850 елда Англия Кытай белән сугышкан. Британия сугышны наркотиклар ярдәмендә алып барган: әфьюнны корабльләрдән арзан хакка сатканнар. Шул рәвешле Кытай халкы тулысынча юкка чыгарылган, исән калганнарының рухы сындырылган, алар куркыныч тудырмаган. Әмма Кытайга җан өрүче император пәйда булган, югыйсә, бу ил дөнья картасыннан югалыр иде. Шул ук хәл Һиндстан һәм башка илләрдә дә күзәтелә. Әлеге технологияләр элек тә, хәзер дә кулланыла.
— Русиядә дә кулланыламы?
— 1992 елдан наркотиклар куллану криминальләшкәч, Русиядә наркотик дозасын арттырудан үлемнәр күбәя, җинаятьчелек арта. Барысы да Кытай белән Һиндстандагы хәлгә охшаш була. 2000 еллар башында АКШ Әфганстанга бәреп кергәч наркотиклар җитештерү 30-40 тапкырга арта. Ни өчен? Чөнки ул Русиягә якын урнашкан ил. Әфганстаннан Казахстан аша Русиягә героин ташыйлар. Ул вакыт бернинди чикләү дә юк иде, соңгы ун елда гына наркотрафикка катгый киртә куелды.
Русия, Башкортстан генофондны юкка чыгарган наркотиклар таралмасын өчен барысын да эшләргә тырыша. Агуның бер төрен китерүче каналлар ябылып та бетә, шунда ук яңа төрләр, нигездә, синтетик наркотик, барлыкка килә. Былтыр көз Русиянең берничә шәһәрендә яңа психоактив матдә (соңыннан синтетик наркотик дип танылды) кулланудан кешеләр үлде, шул исәптән Нефтекамада биш кешенең гомере өзелде. Дәваханәгә китереп җиткерелүчеләр исән калды. Аның таралуына хокук саклау органнары һәм махсус хезмәтләр чик куйды, югыйсә, корбаннар күбрәк булыр иде. Әле бу юнәлештә җитди эш алып барыла.
— “Синтетика” нәрсәсе белән куркыныч?
— Ул бик куәтле агу. Гади тәмәкегә бер катнашма сибелә. Дозасы: бер тапкыр сибелсә — бер доза, ике тапкыр — икеләтә доза, өч тапкыр — өчләтә һ.б. Концентрациясе күп. Нәтиҗәсе үлемечле. Мәсәлән, дүрт ел элек Сипайлово бистәсендә фаҗига булды. Спайс кулланган бер егетнең галлюцинацияләре башлана. Кичен өенә кайткач, аш бүлмәсеннән пычак алып, әнисенә — 16, энесенә 8 тапкыр кадый... Менә шундый ул тәмәке катнашмалары — спайслар.
Спайслар белән беррәттән синтетик наркотик исәбенә кергән “тоз”лар да кулланыла. Мондый наркотикларны наркодилерлар зыянсыз дип атый. Бу — ялган. Аз гына татысаң да реанимациягә эләгүең мөмкин. Бу — үз-үзеңне үтерү.
— Наркотиклардан котылып буламы? Статистика нинди мәгълүматлар бирә?
— Бәйлелектән котылу өчен 12 көн дәвамында нык дәваланырга кирәк. Авыруның 3-4 көне йокыда үтә. Шушы вакытта наркотиклар юыла, организм тазара. 18-20 көннән хәл тотрыклылана. Статистика мондый: дәваланучыларның 22-24 проценты — 6 айдан 1 елга кадәр, 18 проценты — 1-2 ел, 12-14 проценты 2 елдан артык наркотик кулланмый. “Ычкынганнарны” без яңадан тернәкләндерү процессына җәлеп итәбез, аларның 60-70 проценты наркотиклар куллануны туктата. Әгәр дә наркотик кулланучы карарны аңлап кабул иткән икән, ремиссия озынлыгы арта.
— Наркоманнарны дәвалаганда аны алыштыручы башка матдә куллануга ничек карыйсыз?
— Көнбатыш илләре героин урынына башка наркотик, мәсәлән, метадон, тәкъдим итә. Без Кырымда шундый хәлләр белән очраштык. 200ләп наркоман шундый алыштыргыч терапиядә утыра иде: берничә көнгә бер тапкыр доза алырга киләләр. Урындагы табиблар аларның тыныч кешеләр булуын билгели. Ләкин андый наркоманнар артканнан-арта. Без мондыйны кабул итмибез, чөнки бу наркотикларның башка төренә күнегү.
— Наркоманнарга нинди мөнәсәбәт булырга тиеш?
— Кеше үлемнең күзенә карап, кире сәламәт тормышка кайткан икән, моны хупларга гына кирәк. Тернәкләнүчеләрдән куркырга ярамый. Аларга ярдәм итәргә кирәк.
— Башкортстанда кемнәр күбрәк: алкоголиклармы яисә наркоманнармы?
— Алкоголизм ныграк тамыр җәйгән. Исәптә торган наркоманнар саны — 6 мең, исәптә булмаганнары — 6-10 мең. Алкоголиклар — 48 мең, тагын 50-100 меңе дәвалау үтенече белән мөрәҗәгать итми. Башкортстан халкының 75 проценты даими тәмәке тарта. Кайчак куркыту өчен мин укучыларга тәмәке тартучының үпкәләрен күрсәтәм, алар тулысынча корым белән капланган, организмга кислородны үткәрми. Моны күргәч, барысы да диярлек тартуны ташлый һәм тәмәкегә беркайчан да үрелми.
Безнең ил сәламәтлегенә өч нәрсә яный: наркотиклар, алкоголь һәм тәмәке. Һәр кеше үзен сәламәт кешеләр белән әйләндереп алырга тиеш. Киләчәгебез якты булсын өчен яшь буынның бу яман гадәтләргә күнегүенә юл куймыйк, аларны балачактан саклыйк.