Сөяк сыну рухны сындырмасын!

— Радик Зөфәрович, сүзне ничек медицинага килүегездән башлыйк әле.
— Мин авылда үстем. Әти-әнием һәр­чак эштә булды, мине нәнәем Би­­би­­нур тәрбияләде. Ул искиткеч яхшы кеше иде, тик бик еш авырды. Аны кызгануым һәм ярдәм итәргә теләвем миндә табиб булу теләге уятты. Медицина институтын тәмам-лаганда укытучым, травматология һәм ортопедия кафедрасы мөдире, профессор Валентин Никитин остеопороз проблемасы белән шөгыль­ләнергә киңәш бирде. 2000 елда Башкортстанда беренче булып әлеге темага кандидатлык диссертациясе якладым.
— Диссертацияне нәрсәгә таянып яздыгыз?
— Тәҗрибә материалларына. Денситометрлар ул вакытта бик сирәк иде. Сөяк тыгызлыгын билгели торган остеопенетрометр эшләдем. Уфа моторлар төзү производство берләшмә­сендә аны сызымнарым буенча әзер­ләргә ярдәм иттеләр. Хезмәтем Башкортстан Фәннәр академиясендә “2002 елда уйлап табылган иң яхшы прибор” дип бәяләнде.
— Хезмәт юлыгыз ничек дәвам итте?
— Остеопороз буенча Русия ассоциациясе белән тыгыз хезмәттәш­лек итә башладым. Конгресс, конфе­ренцияләрдә Русия шәһәрләрендә чыгышлар ясадым, күп билгеле галим­нәр белән таныштым. Ә хезмәт юлымны Уфаның 13нче дәваханәсен­дә табиб-травмоталог-ортопед булып башладым. 2006 елда ул ябылгач, 21нче дәваханәгә күчтем. Сентябрь аеннан остеопорозны кисәтү, диагностикалау һәм дәвалау буенча үзәк җитәкче­семен.
— Үзәк ачу өстендә озак эшлә­де­гез­ме?
— Җиде ел элек Уфаның баш ревматологы Гүзәл Еникеева белән Мәскәүгә барып, үзәк ачарга юллама алдык. Ел саен Остеопороз көне алдыннан үзәкнең кирәклеге хакында матбугатта чыгыш ясый башладым. 1997 елда Русия Сәламәтлек саклау министрлыгы остеопорозны кисәтү үзәкләре булдыру турында карар чыгарды. Уфадан кала, алар барлык шәһәрләрдә булдырылды. Узган елда республика Башлыгының “Ел кешесе” исеменә лаек булучылар белән очрашуында мин проблеманың кискенлеге, тәҗрибәләремнең нәтиҗәләре хакында сөйләдем. Рөстәм Зәки улы мәсьәләне язма рәвештә бәян итәргә кушты һәм аны хәл итүне Сәламәтлек саклау министрлыгына йөкләтәчәген әйтте. Һәм, чынлап та, тиз арада республика клиник дәваханәсе базасында остеопорозны кисәтү һәм дәвалау үзәге оештырылды. Ул республика халкын хезмәтләндерә, ә башкалада яшәүчеләр читтә калды. 23нче шәһәр дәваханәсенең баш табибы Гөлнара Мостафина белән сөйләшеп, Уфада да кирәклеге хакында юллама белән чыгарга булдык. 1нче сентябрьдән дәваханәдә үзәк булдырылды. Поликлиника бинасындагы ике бүлмәдә нурланыш диагностикасы табибы Рөстәм Мостаев белән пациентларны бушлай кабул итәбез, денситометрия түләүле.
— Уфа һәм Башкортстан өчен остеопороз проблемасы ни дәрә­җә­дә актуаль?
— Хәл гади түгел. Тикшере­нүләрем күрсәтүенчә, бот сөяге сыну очракла­ры Уфада еш булып тора: 100 мең кешегә ир-атларда — 123,1, хатын-кызларда – 133,9. Чагыштыру өчен: Соль-Илецкта бу саннар 40,6 һәм 53,7, Төмәндә — 180,7 һәм 268,9. Күрсәткечләр көньяктан төньякка таба үсә бара. Беренче чиратта, бу кояш активлыгының азаюы һәм Д витамины дефицитының артуы белән бәйле. Республиканың 6 районында махсус тикшерү үткәрдем. Уфада кояш активлыгы минималь инсоляциядә 70 процент тәшкил итсә, авыл җирендә 98 процент булып чыкты! Чиксез га­җәп­ләнеп, халыкара конференциядә чыгыш ясадым. Безнең тикшеренүләр чит илне­кенә каршы килә. Русиядә авыл белән шәһәрне чагыштыру булмаган. Меди­цина университетының гомум гигиена кафедрасы мөдире Тәлгать Зөлкар­нәев хәлне ачыклады: шәһәрдә кеше­ләрнең рационы төрле­леге белән аерылып тора, ә авылда күпчелек халык хәзер сыер тотмый, сөт ризыкларын һәм балыкны аз ашый.
— Сезгә өлкән яшьтәгеләр ешрак мөрәҗәгать итәме?
— Гадәттә, остеопорозны өлкән­нәр авыруы дип санарга күнегелгән. Ләкин соңгы елларда аның яшәрүе күзәтелә, хәтта балаларда һәм үсмер­ләрдә дә очрый. Сөяк тукымасы 25 яшькә кадәр үсә, шуңа сөяккә файдалы туклануны балачактан кайгыртырга кирәк. Билгеле булуынча, бүген балалар дөрес тукланмый. 50 яшьне үткән хатын-кызлар да хәвеф төрке­мендә. Аларда кальцийны тоткарлаучы һәм яңа сөяк тукымасы булдыручы эстрогеннар дәрәҗәсе үзгәрә. Шуңа күрә ир-атларда остеопороз сирәгрәк очрый. Зәңгәр күзле, саргылт чәчле, ябык гәүдәле кешеләр­гә дә сәламәтлегенә игътибарлы булырга кирәк. Тәмәке тарту да авыруга юл ача. Шуңа безнең үзәккә төрле яшь­тәге кешеләр мөрәҗәгать итә. Әлегә аның барлыгын белмиләр. Табибларга пациентларны безгә җибә­рергә кирәклеген әйтәбез.
— Остеопороз белән шөгыль­ләнүче белгечләр берләшмәсе булдырылдымы?
— Без бу юлның башында торабыз. Республикадагы табиблар проблема хакында аз мәгълүматлы. Халык күп очракта травматологка, неврологка мөрәҗәгать итә. Остеохондроз диагнозы куелып, аз нәтиҗә­ле дәва­лау билгеләнә. Конферен­цияләр үткәрәбез, проблеманы матбугатта яктыртабыз, бушлай сөт тарату да нәтиҗәләр бирә. Махсус белгечләр плеядасы да барлыкка килде — Тимур Минасов, Гүзәл Еникеева, Рөстәм Мостаев, Ирина Ерофеева, Илфат Гафаров... Укытучыларым — Булат Минасов һәм Валентин Никитин остеопорозны трав-матологиянең иң актуаль мәсьәләсе дип билгели.
— Сез драматург буларак та билгеле. “Ак чәчәк – сиңа бүләк” пьесагыз Уфа “Нур” татар дәүләт театрында берничә ел бара. Иҗат­ка вакыт каламы?
— Уфада татар театры ачылганнан бирле язам. Спектакльләргә рецензияләр яздым, актерларның иҗади портретын эшләдем. “Медицина — сәнгатьнең мөһим бүлеклә­ренең берсе” дип, әле Гиппократ та әйткән бит. Пьесам тәнне генә түгел, җанны да дәвалау зарурлыгы турында. Әле берничә пьеса өстендә эшлим, кызганыч, төгәлләп куярга вакыт җитми.
— Укучыларга теләкләрегез.
— Иң беренче — сәламәтлек! Саклагыз, ул бәясез!