Уфада бер мәктәптә физкультура укытучысы янына барырга туры килде. Спорт залында берьюлы ике сыйныф шөгыльләнүе гаҗәпләндерде. “Әллә сездә берәр ярышмы? Башка вакытта килергәме?”— диюемә, әңгәмәдәшем елмайды. “Физкультура дәресе бара. Атнага өч сәгать билгеләделәр. Сыйныфлар күп, ә спорт залы берәү генә. Залның бер ягында – бер, икенче ягында икенче сыйныф шөгыльләнә”, — диде ул.
Килешергә кирәк, физкультура дәресе атнага өч тапкыр керә башлауга балалар да, әти-әниләр дә, табиблар да шатланды. Хәзерге заманда компьютерга береккән балаларның мәктәптә булса да күбрәк хәрәкәтләнүе – куанычлы күренеш. Шул ук вакытта, инфраструктураның яңа таләпләргә әзер булмавы ачыкланды. Балалар күпләп укыган район үзәкләре, шәһәр мәктәпләре турында сүз бара. Мин булган дәрестә укытучылар теманы җиренә җиткереп аңлата алмады. Укучылар савыкмады да, белемен дә камилләштермәде. Шау-шу башка капты. “Ни өчен берәр сыйныф чаңгы шуарга чыкмый?” — дип сорыйм. “Ничек кенә тырышсак та, кар өстендә гимнастика нечкәлекләрен өйрәтә алмыйбыз. Программа турында да онытмагыз”, — дип җавап кайтарды әңгәмәдәшем.
Бәлки киләчәктә мәсьәлә хәл ителер, әйтик, мәктәпләрдә тагын бер спорт залы төзелер. Кайсы яктан карасаң да, өченче физкультура дәресе кертелүнең уңышлары турында сөйләргә иртәрәктер. Ни дисәң дә, бер спорт залына ике сыйныфны шыплап тутырып, беркемне дә савыктырып булмый.
Спорт безнең тормышыбызга да, физик халәтебезгә дә йогынты ясый. Сер түгел, бүген яшьләр арасында яссы эчле, зур күкрәкле, матур итеп атлап йөрүче, озын буйлы гүзәл затлар модада. Спортка кагылышы булмаса да, исемлеккә Анджелина Джолиныкы кебек калын иреннәрне дә кертергә кирәктер. Шундый төс-кыяфәткә ия булганнар тәненең төрле өлешләрен фотога төшереп “Инстаграмм”га урнаштырып, башкаларга да сокланырга мөмкинлек бирә. Егетләр, “боевик” геройлары сыман, мускуллы булырга тиеш. Мондый стереотипка сыешырга адым саен ачылган фитнес-клублар ярдәм итә. Кайвакыт, зыян сала, дип тә өстәргә кирәктер. Яше кырыктан үткән бер танышым күзгә күренеп гүзәлләнде, билләре өзелеп торган модельгә әйләнде. Читтән караганда унсигез яшьлек кызларны хәтерләтте. “Фитнес-клубка йөрим. Үземне яхшы хис итәм. Шәхси инструкторым бар. Бер яшь, чибәр егет. Сиңа да киңәш итәм. Үкенмәячәксең”, – диде ул бер очрашуда. Әл дә аның киңәшенә колак салмаганмын. Икенче күрешкәндә гипсланган уң кулын күкрәгенә элеп куйган иде. “Бер күнегү үзләштергәндә, булдыра алмадым. Карт буыннар язылырга теләмәде. Инструктор ярдәмгә килде. Кулны каера торгач, сындырып та чыгарды. Хәзер судлашып йөрим. Еллык абонементка түләгән акчамны булса да кайтарырга иде”, – диде ул, хәлне аңлатып. Бу мисалга нигезләнеп кенә барлык фитнес-клубларга да таш атмыйм. Гаилә белән спорт залына йөрүне хуплыйм. Тик фитнесның шул ук физкультура икәнлеген онытырга ярамый. Инглизчә “fitness” организмның гомум физик әзерлеге, дигәнне аңлата. Ә физкультура – грек сүзе. Ул табигать (phuisis – фьюзис) һәм мәдәният сүзләреннән төзелгән. Кешенең аңлы рәвештә хәрәкәт активлыгы процессында сәламәтлеген саклауга һәм ныгытуга, психофизик сәләтләрен үстерүгә юнәлтелгән социаль эшчәнлеге физкультура, дип атала. Ике төшенчә бер-берсеннән аерылмый диярлек. Шулай булгач, ни өчен физкультура белән шөгыльләнү өчен ай саен унар, егермешәр мең сум акча түләп фитнес-клубка йөрергә? Уйлап карасаң, савыгуның, спорт белән шөгыльләнүнең арзанрак, гадирәк һәм хәвефсезрәк юллары да бар бит.
Җәй көне Уфада ирексездән шундый күренеш шаһиты булдым. Ике малай подъезд төбендә туп тибә. Туп, сикереп китеп, янәшәдә торучы машинага барып тиде. Сигнализация эшләүгә, водитель йөгереп чыкты. Малайларга бармак белән янады да, кереп китте. Тирә-якка игътибар иттем. Якын-тирәдә спорт мәйданчыгы юк. Алар кайда уйнарга тиеш? Яшь йөрәкләрендә ташып торган энергияне ничек сарыф итсеннәр? Сорауга җавабымны бер малай кигән футболканың язуында таптым. Леонель Месси. Бүген дөньядагы иң кыйммәт футболчы 120 миллион евро тора. Бразилия футболчысы Неймар белән Португалия җыелма командасы данын яклаучы Криштиано Роналдо аңардан 20 миллион еврога арзанрак. Русия чемпионатында чыгыш ясаучы кыйммәтле легионерлар да бар. “Легионерлар” хоккей, баскетбол, волейбол һәм башка спорт төрләрендә дә бихисап. Аларга эш хакын өеп биргәнче, шул акчаны балалар спортын үстерүгә юнәлтү дөрес булмас иде микән? Ул чакта малайлар, подъезд төбендә түгел, ким дигәндә, заманча спорт мәйданчыгында уйнар иде. Иркенрәк урыннарда футбол кырлары, хоккей тартмалары да күбрәк төзелер иде.
Уйлап карасаң, дәрәҗәле чит ил уенчысының бер эш хакына күпме үсмергә спорт белән шөгыльләнү өчен уңайлы шартлар тудырырга мөмкин. Чит ил уенчысын, барыннан да бигрәк, акча, керем кызыксындыра. Башка урында күбрәк акча тәкъдим итү белән, ул шунда китәчәк. Ә менә шушында туып үскән спортчыларда ватанпәрвәрлек рухы да көчле. Алар акча өчен генә түгел, туган як данын яклап та чыгыш ясый. Командалар данын башлыча чит илдән, чит төбәкләрдән җәлеп ителүчеләр яклый икән, урындагы спортчылар кайда уйнарга һәм спорт белән ни өчен шөгыльләнергә тиеш? Алар осталыгын чарлагач, беркемгә дә кирәкмәячәк килеп чыга бит. Үрнәк алырдай уңай тәҗрибә бар. Әйтик, Испаниянең Бильбао шәһәренең “Атлетик Бильбао” футбол клубы данын бары тик төбәктәге уенчылар һәм баск милләтенә караучылар гына яклый ала. Клуб, дөньяның иң бай футбол клублары саналган “Барселона”, “Реал Мадрид” кебек, беркайчан да югары дивизионнан төшмәгән. Тарихта сигез тапкыр ил чемпионы булган һәм 24 тапкыр Король Кубогын яулаган.
Футболда уенчыларның дәрәҗәле клубларны яклавы, миллионлап эш хакы алуы төп шарт түгел. Әйтик, Андорраның футбол буенча җыелма командасы данын һәвәскәр уенчылар яклый. Һәммәсе дә эшкә йөри һәм буш вакытларында күнекмәләр үткәрә. Бу ил командасы көндәшләренә зур исәп белән отыла отылуын. Аның каравы, ил халкының күпчелеге спорт белән шөгыльләнә. Без әлегә халыкны спортка күпләп җәлеп итү дәрәҗәсе белән мактана алмыйбыз. Паркларда йөгерүчеләр, физик күнекмә ясаучылар күп түгел. Авылларда чана-чаңгы шуучылар сирәк. Шул ук вакытта, халыкара ярышлар саны артканнан-арта. Ил горурлыгына тиң спорт “йолдызлары” да, Русиягә килгән “легионерлар” да ишәя. Бездә спорт үсешәме? Әллә юкмы? Югары казанышлар спорты массакүләм спорт белән тиң үсешкәндә, халык сәламәт яшәү рәвешен үз иткәндә, урамнарда, паркларда савыкканда бу сорауга җавап ачык билгеле булыр иде. Бары тик бер мәсьәләне игътибарга алырга кирәктер. Әгәр дә күләмле, һәвәскәр спорт үсешмәсә, югары күрсәткечләр спорты белән шөгыльләнердәй сәламәт буын калмавы ихтимал. Чөнки агачның тамыры корыса, ул яфрак ярмаячак.
Күренүенчә, Олимпия уеннарында, халыкара дәрәҗәле спорт бәйгеләрендә җиңсәк тә, бездә спорт үсешкән дияргә иртәрәк. Дәлилләр куен дәфтәремә генә сыймый. Мөгаен, аларга сез дә көн саен юлыгасыздыр. Ничек кенә булса да, тәрбия гаиләдә башланырга тиештер. Югарыда әйтеп үтүебезчә, физкультура сүзе “табигать” һәм “мәдәният” сүзләреннән тора. Әти-әнисе ял вакытында чаңгы шуса, йөгерсә, бассейнда йөзсә, балалары да алар үрнәгендә сәламәт яшәү рәвешен сайлаячак. Компьютердан, телевизордан аерыла алмасалар, кулларыннан телефон, планшет төшмәсә, балалары да шундый булачак. Җәмгыятьтә сәламәт яшәү рәвешен артка сөйрәүче күренешләр күп булса да, барысы да үзебезнең тырышлыкка кайтып кала. Балалар белән бассейнга барганда да, алар каршында дуслар белән шәраб, сыра эчкәндә дә бу хакта онытмагыз.